X van Ti West ★★★
In de zomer van 1979 arriveert een zeskoppig filmploegje in hun bestelwagen op het erf van een afgelegen boerderij in Texas om daar samen hun low budget pornofilm The Farmer's Daughter op te nemen. De producer Wayne (gespeeld door Martin Henderson) heeft er een grote blokhut gehuurd, zodat zijn driekoppige cast in de blokhut en naburige schuur uit de kleren kan voor hun pornoscènes. Die cast bestaat uit:
- de jonge, coke snuivende actrice Maxine (Mia Goth). Zij is Wayne's liefje en droomt van een carrière als beroemde filmster. Daarom hoopt ze, net als Wayne, dat The Farmer's Daughter een groot succes zal worden;
- de meer ervaren pornoactrice Bobby-Lynne (Brittany Snow);
- en de zwaargeschapen zwarte pornoacteur en Vietnamveteraan Jackson (gespeeld door de rapper Scott Mescudi alias Kid Cudi).
Twee studenten maken het filmploegje compleet:
- de jonge regisseur en cameraman R.J. (Owen Campbell), die de pornoscènes regisseert en filmt. Hij koestert de ambitie om van The Farmer's Daughter een film te maken met artistieke kwaliteiten in het spoor van de Franse filmstroming nouvelle vague; - R.J.'s liefje Lorraine (Jenna Ortega), die optreedt als geluidstechnicus en de boommicrofoon bedient tijdens de opnames, hoewel zij neerkijkt op porno.
 |
Het argeloze filmploegje arriveert op de boerderij (v.l.n.r.):
R.J., Lorraine, Bobby-Lynne, Jackson, Maxine en Wayne. |
Wayne heeft de eigenaars van de boerderij echter niét op de hoogte gebracht dat er een pornofilm op hun erf gefilmd wordt. Die eigenaars zijn bovendien een bejaard en bizar echtpaar: de norse oorlogsveteraan Howard (Stephen Ure) en zijn mysterieuze vrouw Pearl (ook gespeeld door Mia Goth, en, net als Ure, verborgen onder ouderdomsgrime). Howard en Pearl (die er uitzien als een trashy en boosaardige versie van het zwijgzame boerenkoppel in het iconische schilderij American Gothic van Grant Wood uit 1930) wonen op een steenworp van de blokhut in hun oude huis. Het is slechts een kwestie van tijd alvorens het oude echtpaar er achter komt wat er in de blokhut en schuur precies gefilmd wordt...
 |
| Stephen Ure als de norse Howard. |
Retro stijloefening
X is een geslaagde retro stijloefening uit 2022 in het subgenre van slasher movies. De Amerikaanse cineast Ti West zat niet alleen in de regiestoel, maar schreef ook het scenario van X, produceerde de film en zorgde zelf voor de montage.
X is tot op zekere hoogte ook schatplichtig aan de Franse nouvelle vague-films, het psychosociaal pornodrama Boogie Nights (1997) van Paul Thomas Anderson, het tweedelige wraakepos Kill Bill 1 & 2 (2003 en 2004) van Quentin Tarantino (dat ook behoort tot onze favoriete films), en Tarantino's grindhouse road action-seriemoordenthriller Death Proof (2007).
Dat levert in X heel wat cinefiele knipoogjes op. Enkele voorbeelden:
- het verhaal van X wordt goeddeels ontvouwd met een lange flashback, maar begint met een proloog in het heden waarin de plaatselijke sheriff het bloedbad op de boerderij aantreft. Die sequentie herinnert aan de sequentie in Kill Bill: Volume 1 waarin sheriff Earl McGraw het bloedbad in de Two Pines trouwkapel aantreft;
- vermits het personage R.J. in X naar eigen zeggen inspiratie vindt in de Franse filmstroming nouvelle vague, bevat X verschillende jump cuts (één van de handelsmerken van de nouvelle vague); - net als Psycho -de moeder (pun intented) aller slasher movies- draait X rond de gewelddadige lotgevallen van argeloze zielen op een afgelegen locatie met een oud huis waarin een mysterieuze bejaarde vrouw woont die duistere geheimen verbergt in haar kelder;
- net als in Psycho, drijft in X een half verzonken old timer in een nabijgelegen moeras;
 |
| Jenna Ortega als Lorraine. |
- halverwege X, kondigt de jonge klankvrouw Lorraine plots verrassend aan dat zij ook zelf (voor het eerst in haar leven) wil meespelen in een pornoscène, waartegen haar vrijer R.J. protesteert (uit jaloezie?) omdat hun pornofilm reeds goeddeels ingeblikt is en hij als regisseur de plot niet halfweg wil wijzigen, waarna Lorraine, met een verwijzing naar de bruuske plotwending in Psycho (vanaf de iconische douchescène), vraagt "What about Psycho?", maar R.J. verduidelijkt dat Psycho een horrorfilm is terwijl zij zelf een pornofilm maken, zonder te beseffen dat zij (als personages) zelf meespelen in een horrorfilm (X) en hen spoedig gruwelijke plotwendingen te wachten staan die de focus verschuiven naar de creepy bewoners van het oude huis en die X doen evolueren van een soft-erotische thriller naar een bloederige horrorfilm, net zoals Psycho vanaf de douchescène evolueert van een thriller naar een volbloed horrorfilm waarin de focus verschuift naar de duistere geheimen van de bewoners in het oude, iconische huis dat centraal staat in de tweede helft van Psycho;- geïnspireerd door de invloedrijke horrorplot en groezelige (bijna documentaire) visuele aanblik van The Texas Chain Saw Massacre, volgt X een groepje personages die in hun bestelwagen aan een afgelegen huis op het Texaanse platteland arriveren en daar plots belaagd worden door sinistere seriemoordenaars, waarbij regisseur West en zijn ploeg vaak doelbewust kozen voor shots met een gelijkaardige korrelige, soms overbelichte en vaak amateuristische kwaliteit als de pellicule van heel wat grindhouse slasher en exploitation movies uit de jaren 70 die ook de retrostijl van heel wat shots in Boogie Nights en in Tarantino's hogervermelde films inspireerden;
- X bevat split screens (meerdere shots in hetzelfde frame); een techniek die Brian De Palma vaak gebruikte in zijn horrorthrillers;
- wanneer Lorraine in X de kelderdeur in het huis van Howard en Pearl probeert open te hakken met een bijl, volgt de camera de hakbewegingen van de bijl, net zoals in The Shining tijdens de iconische scène waarin de camera de hakbewegingen volgt van hoofdrolspeler Jack Nicholson terwijl zijn personage de badkamerdeur openhakt met een bijl;
- net als Boogie Nights, brengt X sympathie op voor de verzuchtingen van vrijgevochten mensen die in de jaren 70 met vallen en opstaan in de opkomende porno-industrie werkten.
 |
| Jackson (links) is aan het werk als pornoacteur, terwijl Lorraine en R.J. de scène opnemen. |
Vakwerk
Hoewel X onmiskenbaar een hommage is aan zijn inspiratiebronnen, drukte regisseur Ti West ook zijn eigen stempel op X, door onder meer te spelen met genreclichés uit horror- en exploitatiefilms, ook de seksualiteit van het bejaarde echtpaar Howard en Pearl te thematiseren én zelfs te tonen, en metacommentaar te leveren op zijn eigen film in dialogen tussen de personages over de boeiende vraag of producties die mikken op de onderbuik van het publiek (zoals horrorfilms en pornofilms) moreel aanvaardbaar zijn en goede films kunnen opleveren.
 |
De bejaarde Pearl (links) daagt 's nachts stiekem op in de blokhut
om de slapende Maxine te bepotelen. |
West bewijst dat een soft-erotische horrorfilm inderdaad kan boeien, want X is op filmtechnisch vlak alvast een voltreffer, zoals blijkt uit onder meer:
- het verzorgde production design;
- het knappe camerawerk onder leiding van Eliot Rockett, met niet alleen shots in een vintage retrostijl maar ook heel wat sfeervolle shots die X op de juiste momenten een eigentijdse aanblik geven, zoals tijdens de bloederige scène waarin Pearl met een mes waanzinnig tekeer gaat terwijl zij baadt in het rode licht van de met bloed bespatte koplampen van Wayne's bestelwagen;
- de geslaagde ouderdomsgrime voor de personages Howard en Pearl;
- de overtuigende special effects, waardoor de bloederige horrorscènes realistisch overkomen en indruk maken;
- de vakkundige montage.
Ook de acteurs konden ons overtuigen.
Gemiste kans
Spijts zijn onmiskenbare kwaliteiten, stelde X ons echter toch wat teleur. Afgezien van enkele momenten, zoals de knap in beeld gebrachte en spannende scène waarin Maxine in het moerasmeer zwemt terwijl een hongerige alligator de achteloze actrice benadert, is X niet spannend genoeg. Het scenario is soms te voorspelbaar en de film had ook wat meer en scherpere humor kunnen gebruiken.
Prequel
Ti West blikte vorig jaar ook een prequel (voorgeschiedenis) op X in. Die prequel heet Pearl en gaat, zoals de titel aangeeft, over het personage Pearl toen zij anno 1918 nog een jongedame was (opnieuw vertolkt door Mia Goth). Bekijk de beloftevolle trailer van Pearl hier.
JN.
X (USA-2022): beschikbaar op dvd en blu-ray disc, alsook te bekijken via verschillende streamingdiensten.
Met: Mia Goth, Jenna Ortega, Stephen Ure, Brittany Snow, Martin Henderson, Scott Mescudi en Owen Campbell.
Genre: horror / erotiek
