Folk horror onder de Zweedse zon

Midsommar  van Ari Aster     ★★★★

Vorig jaar maakte de eigenzinnige en getalenteerde Amerikaanse cineast Ari Aster (één van onze favoriete regisseurs) erg veel indruk bij pers en publiek met zijn zelfgeschreven langspeelfilmdebuut Hereditary (lees onze recensie hier en bekijk de trailer hier): een ijzersterke horrorfilm en familietragedie, die bewees dat Aster weet hoe hij de kijkers op het puntje van hun stoel kan houden met een langzame, onheilspellende spanningsopbouw en gruwelijke taferelen. Dit bevestigt hij in zijn nieuwe film Midsommar, die (net als Hereditary) balanceert tussen een beklemmend psychosociaal drama en een eigenzinnige horrorthriller met enkele shockerende scènes.

Florence Pugh als Dani, en Jack Reynor als Christian.

Een therapeutische vakantie?

Midsommar (bekijk de trailer hier) begint als een romantisch drama over de jonge Amerikaanse psychologiestudente Dani (hoofdrol van Florence Pugh), die putje winter een traumatiserende familietragedie meemaakt en bovendien aanvoelt dat haar vrijer Christian (Jack Reynor) haar te aanhankelijk, problematisch en verstikkend vindt. Christian heeft egocentrische trekjes en schijnt het gezelschap te verkiezen van zijn drie vrienden, met wie hij antropologie studeert: Mark (Will Poulter) is een seksueel geobsedeerde grapjas; Josh (William Jackson Harper) werkt aan zijn thesis over oude Europese midzomertradities; en Pelle (Vilhelm Blomgren) is een rustige, minzame Zweed uit de Noord-Zweedse regio Hälsingland.

Flash forward naar de zomer: Dani ontdekt dat Christian, Mark en Josh samen met Pelle op diens uitnodiging op vakantie willen vertrekken naar de Zweedse commune waarin Pelle opgroeide, om daar samen negen dagen lang een traditioneel midzomerfestival bij te wonen dat slechts één keer om de 90 jaar plaatsvindt. Vandaar de filmtitel Midsommar: Zweeds voor 'midzomer'. Om haar trauma's en verdriet te vergeten, reist Dani mee naar Zweden, in de hoop dat het een therapeutische vakantie wordt die ook zou kunnen bijdragen tot een verbetering van haar wisselvallige relatie met Christian... 

Curiosity killed the cat...

Wanneer het vijftal aankomt in de afgelegen, door bossen omringde commune, worden ze hartelijk ontvangen door de gastvrije leden van de commune. Nog twee andere buitenlandse toeristen zijn opgedaagd om het midzomerfestival mee te maken: de jonge, sympathieke verloofden Simon en Connie (Archie Madekwe en Ellora Torchia) uit Engeland, die uitgenodigd werden door Pelle's broer Ingemar (Hampus Hallberg).

Terwijl het negendaags midzomerfestival stilaan op gang komt, blijkt de commune een fascinerende plek, waar de communeleden traditionele witte kleding dragen en heidense vruchtbaarheidsrituelen ter ere van de zon opvoeren. De zeven buitenlandse toeristen proeven er onder meer magic mushrooms, vreemde drankjes en pasteitjes met geheime ingrediënten. Overal zijn mysterieuze runetekens en bizarre schilderingen te zien. En waarom mogen de buitenlanders geen kijkje nemen in die gele piramide op het festivalterrein?

Josh vindt de commune alvast een geweldige bron van informatie voor zijn thesis. Mark focust vooral op de bevallige en flirterige jongedames in de commune. Eén van die jongedames trekt de aandacht van Christian, wat Dani niet ontgaat. Daar maakt Pelle dan weer gebruik van om toenadering tot Dani te zoeken. Bovendien zijn de buitenlandse toeristen nieuwsgierig genoeg naar de merkwaardige levenswijze van de commune om de wijze waarschuwing te vergeten dat curiosity killed the cat. Kortom, er is genoeg aan de hand voor de jonge bezoekers om allerlei onheilstekens te verwaarlozen...

Will Poulter als Mark.

The Wicker Man achterna

Midsommar is een uitstekende film, die herinnert aan de folk horror-cultklassieker The Wicker Man van Robin Hardy uit 1973 (bekijk de hele film hier): ook een beklemmende psychosociale horrorthriller over het schrille contrast tussen een traditionele heidense cult en de hedendaagse westerse buitenwereld. In beide films wordt dat contrast uit de doeken gedaan door stukje bij beetje de mythologie, religie en bizarre zeden en gewoonten van de cult te onthullen. En hoewel beide films daar hun tijd voor nemen, voelt de kijker van meet af aan dat er iets niet in de haak is.

Asymmetrische gebouwen dragen bij tot de surrealistische sfeer in Midsommar.

Door niet te verdoezelen, maar integendeel aan te kondigen dat er onvermijdelijk onheil te wachten staat, bouwt scenarist en regisseur Ari Aster in Midsommar spanning op met: 

- een langzaam tempo; 

- sfeerschepping (zoals de rode belichting van de brandweermannen die in het begin van de film het huis van Dani's ouders doorzoeken);

- desoriënterende camerabewegingen (zoals het knappe shot tijdens de autorit naar de commune, waarbij de camera eerst de auto achtervolgt, dan over de auto glijdt en vervolgens ondersteboven draait voor een reverse tracking van de ondersteboven gefilmde auto);

- surrealistische special effects met geslaagde computeranimatie (bv. tijdens Dani's hallucinaties nadat zij een magic mushroom at en het lijkt alsof bomen, planten en bloemen tot leven komen); 

- een creatief production design, met onder meer symbolisch kleurgebruik (veel wit als perverse betekenaar van beweerde maagdelijke onschuld, geel als symbool voor de zon, maar ook rode accenten als waarschuwing voor gevaar) en asymmetrische houten gebouwen in de commune die de subliminale indruk wekken dat je net als het romanpersonage Alice in een soort van surrealistisch Wonderland terechtgekomen bent;

- verontrustende muurschilderingen en dialogen die iets lijken vooraf te spiegelen (Simon: "What are they playing?" Ingemar: "Skin the Fool."); 

- en veel ruimte voor ongemakkelijke stiltes, waarin de personages met veelzeggende blikken reageren op hun onvoorspelbare situatie...

Eén van de bizarre muurschilderingen in de Zweedse commune.

Midsommar toont dus veel oog voor detail in de presentatie van de mysterieuze cult. Aster vond daarvoor inspiratie in onder meer Scandinavische en Duitse folklore uit de oudheid en middeleeuwen.

Origineel is deze insteek niet, want behalve The Wicker Man zijn er in het verleden nog veel meer films in dit folk horror-subgenre gemaakt, zoals het visueel meesterwerk Häxan uit 1922 (één van onze favoriete horrorfilms; bekijk de hele film hier), The Witches (1966), Witchfinder General (1968), The Devil Rides Out (1968), het oogstrelende Valerie and Her Week of Wonders uit 1970 (bekijk de hele film hier), The Blood on Satan's Claw (1971), Straw Dogs uit 1971 (bekijk de hele film hier), Cannibal Holocaust (1980), Children of the Corn (1984), het invloedrijke The Blair Witch Project (1999), The House of the Devil (2009), Kill List uit 2011 (lees onze recensie hier en bekijk de trailer hier), A Field in England (2013), The Witch uit 2015 (bekijk de trailer hier), The Ritual (2017), Mandy (2018) en Apostle (2018). Daarnaast is er ook folk horror in een stedelijke in plaats van bucolische setting, ook wel urban wyrd genoemd, met invloedrijke films zoals The Seventh Victim (1943), Night of the Demon uit 1957 (één van Martin Scorsese's favoriete horrorfilms), Rosemary's Baby uit 1968 (één van onze favoriete horrorfilms en tevens één van onze favoriete films tout court; bekijk de trailer hier, een filmfragment hier en een making-of-documentaire hier) en natuurlijk Ari Asters eigen Hereditary (2018).

Bovendien hoort Midsommar ook thuis in het populaire subgenre van thrillers en horrorfilms over argeloze zielen wier vakantietrip een nachtmerrie wordt, zoals Deliverance uit 1972 (één van onze favoriete road movies; bekijk een filmfragment hier), The Hills Have Eyes uit 1977 (bekijk de hele film hier), Friday the 13th (1980), The Evil Dead uit 1981 (één van onze favoriete horrorfilms; lees onze recensie hier, bekijk een filmfragment hier en de hele film hier), Hostel (2005), Wolf Creek (2005), Eden Lake (2008) en The Cabin in the Woods uit 2012 (lees onze recensie hier en bekijk de trailer hier). 

Ook relatieproblemen, die koppels nog méér op de proef stellen in noodsituaties, komen in thrillers en horrorfilms heel vaak aan bod. Maar Aster doet daar in Midsommar wel zijn eigen ding mee. 

Een lijstje met films die Aster naar eigen zeggen inspireerden, waaronder ook romantische drama's en romantische komedies, kan u hier lezen.

Dani wordt betrokken in de traditionele meiboomdans.

Huiveren bij klaarlichte dag

Op filmtechnisch vlak blinkt Midsommar (net als Hereditary) niet alleen uit in knap camerawerk (met soms doelbewust overbelichte en daardoor bevreemdende shots), maar ook in een creatieve montage, zoals de verrassende match cut tussen het shot waarin Dani in Amerika wenend een toilet betreedt en het daaropvolgende shot waarin Dani plots wenend in het toilet van het vliegtuig naar Zweden staat.

Wat de cast betreft, hebben wij het meest genoten van Florence Pughs gevoeligheid als de emotionele Dani, Jack Reynors antipathieke uitstraling als Christian, Will Poulters droge humor als Mark, William Jackson Harpers intense ernst als Josh, en Vilhelm Blomgrens ingehouden vertolking als de ondoorgrondelijke Pelle. Zij vertolken de hoofdpersonages en komen dus het vaakst in beeld.

William Jackson Harper als Josh.

Omdat Midsommar zich na de proloog volledig afspeelt in Zweden maar in Hongarije gefilmd werd, worden de meeste bijrollen van de communeleden gespeeld door Zweedse en Hongaarse acteurs en actrices. Hoewel ook hun vertolkingen overtuigen, haalt echter geen van hen het intense niveau van perverse, onderhuidse dreiging die bijvoorbeeld Christopher Lee (één van onze favoriete acteurs) uitstraalt als de charismatische cultleider in The Wicker Man of die de satanisten uitstralen in Rosemary's Baby. Misschien is dat de reden waarom Midsommar, hoewel spannend en soms ronduit gruwelijk, nog spannender gekund had. Zo vonden wij dat de slotscènes, waarin cruciale morele keuzes gemaakt moeten worden en de kijker eindelijk te weten komt waarvoor de gele piramide dient, er niet helemaal in slagen om de beloftevolle spanningsopbouw te laten culmineren in een trefzekere apotheose. 

Het allerlaatste shot, van een gelaatsuitdrukking die wij voelden aankomen, is wél een schot in de roos en bevestigt dat Midsommar niet alleen een horrorthriller is, maar ook een psychosociaal drama over eenzaamheid en het verlangen om ergens bij te horen.

Kortom, hoewel Midsommar bijna 2,5 uur duurt en niet alle hooggespannen verwachtingen inlost, hebben wij ons geen moment verveelt. Dat is vooral te danken aan sterke sequenties die ons in de ban hielden, zoals:

- de tragische proloog;

- de knap in beeld gebrachte hallucinaties en dromen van Dani;

- de ingehouden spanning aan de lange tuintafel van de commune;

- het gruwelijke ritueel met de twee oudste communeleden;

- de intense sequentie waarin Connie zich afvraagt waar haar verloofde Simon is;

- de spannende sequentie waarin Josh 's nachts stiekem de communetempel met bibliotheek binnensluipt;

- de hypnotische dans rond de meiboom;

- en het onuitgesproken maar toch cruciale (want empathische) kantelmoment tijdens de collectieve huilbui in de slaapzaal van de commune. 

Knap ook dat Midsommar zich, net als The Wicker Man, goeddeels afspeelt in klaarlichte dag onder een blakende zon, maar toch even spannend blijft als de meeste nachtelijke scènes waarmee thrillers en horrorfilms gewoonlijk bezaaid zijn.

JN.

Midsommar (Amerika/Zweden/Hongarije-2019): in de bioscoop sinds 31 juli 2019.

Met: Florence Pugh, Jack Reynor, William Jackson Harper, Will Poulter en Vilhelm Blomgren.

Genre: horror / psychosociale thriller / mysterie / romantisch drama / erotiek

Klik op de oranje link voor de trailer: Midsommar - trailer