NIEUWS!
Cultcineast
David Lynch
is overleden
In dreams I walk with you
Droevig nieuws uit Hollywood: David Lynch, één van onze favoriete regisseurs aller tijden, is de voorbije donderdag in Los Angeles overleden. Hij was bijna 79. De kunstzinnige Amerikaanse cultcineast zal vooral herinnerd worden als de bezieler van de vernieuwende tv-serie Twin Peaks en als de regisseur van een rist eigenzinnige en invloedrijke bioscoopfilms, waaronder vijf meesterwerken: de briljante neo noir misdaadthriller Blue Velvet (1986), de meeslepende romantische road movie en misdaadkroniek Wild at Heart (1990), de Twin Peaks-prequel Twin Peaks: Fire Walk with Me (1992), het verontrustende psychoseksuele neo noir misdaadmysterie Lost Highway (1997) en de diepgravende psychosociale karakterstudie en metafilm Mulholland Drive (2001).
David Lynch sukkelde al een tijd met zijn gezondheid. In een interview, dat in augustus 2024 verscheen in het maandblad Sight and Sound van het British Film Institute, verduidelijkte Lynch dat hij aan de longziekte emfyseem leed als gevolg van zijn decennialange verslaving aan sigaretten.
Geboren op 20 januari 1946 in het Amerikaanse plattelandsstadje Missoula (in de staat Montana), stak David Keith Lynch reeds als 8-jarige jongen zijn eerste sigaret op. Pas in 2022, toen hij reeds 76 was, stopte hij hij met roken nadat bij hem emfyseem vastgesteld was. Te laat, want in november 2024 zei hij daarover in een interview met het Amerikaanse weekblad People dat hij te weinig zuurstof had: "Ik kan amper door een kamer wandelen."
Van naïeve padvinder tot kunstzinnige cineast
Lynch begon zijn carrière als kunstschilder. Zo studeerde hij in de jaren 60 aan onder meer de Pennsylvania Academy of the Fine Arts in de Amerikaanse stad Philadelphia. Dat leverde unieke, vaak bizarre kunstwerken op. Ook later in zijn leven bleef Lynch actief als kunstschilder.
 |
| David Lynch in 2009, poserend voor één van zijn schilderijen. |
Tijdens zijn verblijf als kunststudent in Philadelphia zag Lynch in die grootstad naar eigen zeggen "zieke" en angstaanjagende dingen. Oorspronkelijk een zorgeloze plattelandsjongen en Boy Scout (padvinder), begon de jonge kunstenaar in Philadelphia te beseffen dat achter en onder de American Dream een verborgen, verschrikkelijke dimensie schuilgaat waarin armoede, drugs, seksuele perversiteiten, misdaad en geweld lelijk huishouden. Zijn persoonlijke ervaringen van dat contrast tussen de schone schijn van het dagelijks leven in Amerika en de verontrustende realiteit die er achter schuilgaat was voor Lynch niet alleen een inspiratiebron voor zijn eerste langspeelfilm -de bizarre zwart-wit nachtmerrie Eraserhead uit 1977, door Lynch ooit omschreven als My Philadelphia Story- maar ook een terugkerend basisthema in de meeste van zijn latere films. Dat autobiografische aspect van zijn films verduidelijkte Lynch in 1986 tijdens een onthullend interview over zijn (toen net voltooide) meesterwerk Blue Velvet (bekijk dat interview hier).
 |
| Jack Nance als het getroebleerde hoofdpersonage Henry in de bizarre nachtmerrie Eraserhead. |
De spanning tussen de schone schijn en de bittere realiteit vormt een rode draad doorheen het oeuvre van Lynch (zie verder). Dat werkte hij vaak uit door (wens)dromen van personages te tonen die zelfs in hun dromen uiteindelijk niet kunnen ontsnappen aan de werkelijkheid, waarbij Lynch het onderscheid tussen droom/inbeelding en realiteit vaak doelbewust vaag hield, wat verwarring schept en in hoofde van de kijkers aanleiding geeft tot uiteenlopende interpretaties. Ook dat geeft blijk van het kunstzinnige, compromisloze karakter van Lynch.
Doorbraak
Na Eraserhead blikte Lynch in 1980 zijn veel toegankelijkere biopic The Elephant Man in: een aangrijpend en in sfeervol zwart-wit gefilmd historisch drama over de tragische en ontroerende lotgevallen van de zwaar misvormde Engelsman Joseph Merrick (1862-1890), gespeeld door John Hurt. De film kreeg maar liefst 8 Oscarnominaties (voor onder meer beste film, beste regie, beste acteur en beste scenario), maar kon geen enkele nominatie verzilveren.
 |
| John Hurt, verborgen onder zware make-up, als John Merrick en Anthony Hopkins als de sympathieke dokter Frederick Treves in The Elephant Man. |
Flop
Dankzij het succes van The Elephant Man kreeg Lynch de kans om het sciencefictionavontuur Dune te verfilmen, gebaseerd op de gelijknamige roman uit 1965 van de Amerikaanse sciencefictionauteur Frank Herbert. Het ambitieuze en dure sciencefictionepos (met Kyle MacLachlan in de hoofdrol) kwam uit in 1984, maar was een financiële flop en werd in de grond geboord door heel wat filmrecensenten.
 |
| Kyle MacLachlan in Dune. |
Invloedrijke meesterwerken
In 1986 maakte Lynch een ijzersterke comeback met zijn briljante psychoseksuele neo noir misdaadthriller Blue Velvet (één van onze favoriete films), waarin hij de perverse en gewelddadige onderbuik van de American Dream exploreerde op basis van een zelfgeschreven scenario. De hoofdrollen werden vertolkt door Kyle MacLachlan, Isabella Rossellini, Laura Dern en Dennis Hopper (één van onze favoriete acteurs). Bekijk een filmfragment hier en de hele film hier.
 |
| Isabella Rossellini in Blue Velvet. |
Blue Velvet was (en is) een erg invloedrijke film, vooral op het vlak van sfeerschepping. In dit visueel verbluffende misdaadmysterie slaagde Lynch er voor het eerst in om zijn unieke, surrealistische, onmiskenbaar artistieke filmstijl te botvieren in een film die toch toegankelijk genoeg was om een ruim publiek aan te spreken. Zo combineerde Lynch een spannend detectiveverhaal met zwarte humor, shockerend geweld, één van de meest verontrustende slechteriken in de filmgeschiedenis (onnavolgbaar vertolkt door Dennis Hopper, die met zijn glansrol van de zwaar gestoorde crimineel Frank Booth in onze Top 150 van de beste movie villains aller tijden belandde), sadomasochistische erotiek, groezelige vintage sets in vale kleuren, kitscherige romantiek, sfeervolle muziek (van o.a. Angelo Badalamenti en Roy Orbison) en een dreigende ondertoon. Dat leverde een bevreemdend, intrigerend, bij uitstek Lynchiaans universum op, waarin provocerende contrapunten tegen elkaar uitgespeeld worden (een beproefde techniek in het surrealisme), waarmee Lynch wilde aantonen dat onder het ogenschijnlijk keurige leven van de doorsnee Amerikaan vaak duistere dingen schuilgaan die het daglicht schuwen. Zo zien we in de openingssequentie eerst een blauwe hemel, een wit tuinhekje, rode rozen, gele tulpen en gehoorzame schoolkinderen in een nette Amerikaanse woonwijk waar een vriendelijke brandweerman naar de kijker zwaait, terwijl het lieflijke liefdesliedje Blue Velvet van Bobby Vinton weerklinkt. Daarna toont Lynch echter een geknelde tuinslang onder waterdruk, terwijl de vader van het jonge hoofdpersonage een beroerte krijgt in hun tuin. Vervolgens zoomt de camera in op het gras in de tuin om krioelende insecten te onthullen, terwijl onheilspellende soundscapes weerklinken. Met deze briljante openingssequentie waarschuwt Lynch dat de voorspelbare, veilige leventjes van brave burgers bedreigd kunnen worden door allerlei onvoorspelbare gevaren en dat hun idyllische suburbia plots kan veranderen in een duister dystopia. Dat blijkt iets later in de film ook wanneer het hoofdpersonage Jeffrey -een keurige jongeman, uitstekend vertolkt door Kyle MacLachlan- een afgesneden menselijk oor ontdekt, waarover mieren kruipen. Nadat de camera als het ware afdaalt in de donkere oorholte, begint een bizarre (ingebeelde?) trip naar de criminele onderbuik van Amerika, die pas eindigt wanneer de camera in het slot van de film uitzoomt vanuit Jeffrey's oor.
Het jonge hoofdpersonage is tot op zekere hoogte een personificatie van Lynch zelf: net zoals de welopgevoede en minzame Jeffrey in Blue Velvet nieuwsgierig in de ban geraakt van het psychoseksuele misdaadmysterie rond een getroebleerde nachtclubzangeres (gespeeld door Isabella Rossellini), zo geraakte de welgemanierde Lynch reeds als jonge kunstenaar en cineast gefascineerd door de verborgen schaduwzijden van de condition humaine.
 |
| Dennis Hopper (links) en Isabella Rossellini in Blue Velvet. |
Ook in Wild at Heart uit 1990 (één van onze favoriete road movies; bekijk de trailer hier), Twin Peaks (een vernieuwende en populaire tv-serie uit 1990, 1991 en 2017) en de daarmee samenhangende film Twin Peaks: Fire Walk with Me (1992), Lost Highway uit 1997 (een angstaanjagend, desoriënterend en visueel verbluffend psychoseksueel neo noir misdaadmysterie dat ook behoort tot onze favoriete films; lees onze recensie hier en bekijk de hele film hier) en Mulholland Drive uit 2001 (ook één van onze favoriete films) hanteerde Lynch zijn surrealistische en provocerende filmstijl: freudiaanse (wens)dromen, hallucinaties, nachtmerries en werkelijkheid vloeien in elkaar over; geweld wordt gecombineerd met donkere en vaak absurde humor; heel wat personages blijken freaks; close-ups (bijvoorbeeld van een zuchtende mond, insecten en een flakkerend kaars in Blue Velvet of van brandende lucifers en gloeiende sigaretten in Wild at Heart en Lost Highway) fungeren als symbolische schakels naar een volgend shot; groezelige decors, doordachte onder- of overbelichting (soms met gebruik van stroboscopische lichtflitsen), omineuze soundscapes, toepasselijke rock- en popnummers en de mooie muziek van Angelo Badalamenti dragen bij tot sfeerschepping.
 |
| Nicolas Cage en Laura Dern in Wild at Heart. |
Mede dankzij de creatieve acteursregie van Lynch bevatten zijn films memorabele vertolkingen van onder anderen:
- John Hurt en Anthony Hopkins in The Elephant Man;
- Kyle MacLachlan in Blue Velvet en in de Twin Peaks-franchise;
- Laura Dern in Blue Velvet en in Wild at Heart;
- Dennis Hopper en Dean Stockwell in Blue Velvet;
- Nicholas Cage als "Sailor" Ripley, Willem Dafoe als Bobby Peru (ook één van de beste movie villains aller tijden), Diane Ladd als Marietta Fortune, J. E. Freeman als Marcellus Santos, Harry Dean Stanton als Johnnie Farragut, en Grace Zabriskie als Juana Durango (ook één van de beste movie villains aller tijden) in Wild at Heart;
- Bill Pullman, Patricia Arquette, Robert Loggia, Robert Blake en Michael Massee in Lost Highway;
- en Naomi Watts in Mulholland Drive.
 |
| Een betoverend shot in Lost Highway. |
Miskend door de Oscarjury
Hoewel David Lynch onmiskenbaar behoort tot de beste en belangrijkste cineasten aller tijden, kreeg hij zelf nooit een Oscar voor één van zijn films (wel een ere-Oscar in 2019 voor zijn hele filmcarrière). Wat ons betreft, mag men de Oscars afschaffen wegens het gebrek aan geloofwaardigheid van die zwaar overgewaardeerde prijsuitreiking. Gelukkig won Lynch op het Filmfestival van Cannes de Gouden Palm voor Wild at Heart en de prijs voor beste regisseur met Mulholland Drive.
 |
| Diane Ladd in haar schitterende vertolking van de stikjaloerse moeder Marietta Fortune in Wild at Heart. |
Buitenbeentje
Het moge intussen duidelijk zijn dat David Lynch een unieke volbloed kunstenaar was die, hoewel als regisseur decennialang werkzaam in Hollywood, steeds een eigenzinnig buitenbeentje bleef in de filmindustrie. Zijn kritiek op Hollywood verwerkte Lynch vooral in zijn zelfgeschreven metafilm Mulholland Drive (2001): een boeiende psychosociale karakterstudie waarin hoofdrolspeelster Naomi Watts de sterren van de hemel acteert met haar briljante doorbraakrol van de ongelukkige, geflopte actrice Diane, die in slaap valt en een wensdroom beleeft over een leven waarin zij als haar ingebeelde en geïdealiseerde alter ego Betty wél in de smaak valt van Hollywood en zij niét in de steek gelaten wordt door haar biseksuele vriendin Camilla, in de wensdroom Rita genaamd (vertolkt door Laura Harring). Maar zelfs in die droom sluipt de nare werkelijkheid binnen. Net als in Lost Highway: ook een mysterieuze film over gespleten identiteit en geïdealiseerde alter ego's (lees onze interpretatie van Lost Highway hier).
 |
| Naomi Watts brak door met haar briljante dubbelrol van het personage Diane en van haar gedroomde alter ego Betty in Mulholland Drive. |
Ook in de Twin Peaks-franchise (die begon in 1990) nam Lynch Hollywood op de korrel, door samen met co-creator Mark Frost en hun co-scenaristen de genreclichés in tv-series door de mangel te halen. De mysterieuze hoofdplot draait rond de zoektocht van de sympathieke FBI-agent Dale Cooper (gespeeld door Kyle MacLachlan) naar de ware toedracht achter de moord op de tiener Laura Palmer (Sheryl Lee) in het fictieve Amerikaanse plattelandsstadje Twin Peaks, waar heel wat bewoners geheimen verbergen... Lynch en Frost injecteerden de serie en de daarmee samenhangende film Twin Peaks: Fire Walk with Me (1992) met een unheimliche sfeerschepping, bizarre personages, dadaïstische humor, tragiromantische subplots, surrealistische droomsequenties, druggebruik en ander zelfdestructief gedrag, geweld, onvoorspelbare plotwendingen en shockerende onthullingen over onder meer incest en andere seksuele perversiteiten. Verzorgd in beeld gebracht en voorzien van Angelo Badalementi's betoverende muziek, was Twin Peaks een fascinerende serie die traditionele tv-series in het stof liet. Mede dankzij de memorabele vertolkingen van heel wat castleden, onder wie Ray Wise, Richard Beymer, Dana Ashbrook, Miguel Ferrer en de bevallige actrices Sheryl Lee, Lara Flynn Boyle, Sherilyn Fenn, Joan Chen, Mädchen Amick en Heather Graham, groeide Twin Peaks uit tot een iconische en populaire serie die de deur opende voor latere kwaliteitsvolle series zoals The Sopranos.
 |
| V.l.n.r.: Kyle MacLachlan als de FBI-agent Dale Cooper, Michael J. Anderson als de dwerg "from Another Place" en Sheryl Lee als de getroebleerde scholier Laura Palmer in Twin Peaks. |
Beeldenstormer
Met zijn hybride, genre-overstijgende, postmoderne en artistieke filmstijl hoort Lynch thuis in het selecte rijtje van eerdere invloedrijke beeldenstormers die op een originele manier bijdroegen tot de herbronning en revitalisatie van het medium film als een volwaardige kunstvorm, zoals Georges Méliès, Robert Wiene, F.W. Murnau, Abel Gance, Fritz Lang, Louis Buñuel, Akira Kurosawa (ook één van onze favoriete regisseurs), Federico Fellini (ook één van onze favoriete regisseurs), de cineasten van de Franse nouvelle vague en Stanley Kubrick (onze favoriete regisseur).
 |
| De getroebleerde Diane slaapt en droomt in Mulholland Drive. |
Inspiratiebron
De unieke filmstijl van Lynch had (en heeft) een grote invloed op heel wat andere creatieve cineasten, zoals Jim Jarmusch, David Cronenberg, de gebroeders Coen (die ook behoren tot onze favoriete regisseurs), Quentin Tarantino (ook één van onze favoriete regisseurs), Nicolas Winding Refn en Denis Villeneuve, alsook op scenaristen, cameralui, filmmonteurs, production designers, art directors, decorontwerpers, sound designers, pop- en rocknummers, muziekvideo's en interieurontwerpers.
Lynch zelf is er nu niet meer, maar zijn films blijven een onuitputtelijke bron van verwondering, verrassing, (ont)spanning, fascinatie en inspiratie.
 |
| Op de 'Verloren Snelweg' in Lost Highway: onze favoriete film van David Lynch. |
Naar aanleiding van het overlijden van Lynch, schreef de TikTokker @dipodz1: "His storytelling was like dreaming, sometimes a nightmare but always a journey that I wanted to be on." Dat kunnen wij alleen maar beamen.
Beste mijnheer Lynch: tot ziens, in onze dromen. Of zoals het personage Ben (gespeeld door Dean Stockwell) in Blue Velvet zingt in zijn memorabele playback van het betoverende liefdesliedje In Dreams van Roy Orbison uit 1963 (bekijk dat filmfragment hieronder):
I close my eyes
Then I drift away
Into the magic night
I softly say
A silent prayer
Like dreamers do
Then I fall asleep to dream
My dreams of you
In dreams
I walk
With you
In dreams
I talk
To you
In dreams You're mine
All of the time
We're together
In dreams
In dreams...
Joeri Naanai
