Een tragikomische roadmovie met een hart

Paper Moon  van Peter Bogdanovich     ★★★★★

Gebaseerd op de roman Addie Pray van Joe David Brown, is het meesterwerk Paper Moon van de Amerikaanse cineast Peter Bogdanovich uit 1973 één van onze favoriete komedies en één van onze favoriete films tout court (bekijk de trailer hier en een filmfragment hier).

De film volgt de tragikomische lotgevallen van het negenjarige Amerikaanse meisje Addie (schitterend debuut van Tatum O'Neal), wier ongehuwde (en wellicht losbandige) moeder net overleden is. Op de begrafenis komt ene Moses Pray (Ryan O'Neal) opdagen: een zelfzuchtige oplichter, die wel eens de vader van Addie zou kunnen zijn...

Tatum O'Neal en haar vader Ryan O'Neal als Addie en Moses.

Moses gaat akkoord om Addie naar haar tante in Missouri te brengen. Onderweg schakelt hij het meisje in als zijn partner in crime. Hun oplichterspraktijken omvatten onder meer misleidende geldwisseltrucs en de verkoop van Bijbels aan weduwen van pas overleden mannen die Moses opspoort via overlijdensberichten in de krant. Hoewel Moses en Addie elkaar aanvankelijk niet kunnen luchten en voortdurend bekvechten, hebben ze meer met elkaar gemeen dan ze denken. Zo blijkt de koppige en bijdehante Addie niet te moeten onderdoen voor Moses als het aankomt op geslepenheid en overlevingsinstinct, zoals blijkt uit onder meer haar hilarische discussie met Moses in de snackbar (zie foto hierboven, bekijk die scène hier). 

Oogstrelende authenticiteit

Paper Moon is wellicht de beste road movie aller tijden. De film speelt zich af in het Midwesten van Amerika tijdens de bittere jaren van de Grote Depressie. Opgenomen in Kansas en Missouri, in rustige stadjes en op het platteland, dragen de sfeervolle locaties, puffende oldtimers, vintage kleding en ouderwetse deuntjes op de soundtrack bij tot een gevoel van authenticiteit.

De filmtitel verwijst naar het zalige liedje It's Only a Paper Moon uit 1933 in de versie van Paul Whiteman, gezongen door Peggy Healy. Maar ook de rest van de uitstekende soundtrack is een melancholische trip door memory lane (beluister de filmmuziek hier). Zo word je als kijker helemaal ondergedompeld in de tijdsgeest van de Grote Depressie, temeer omdat de film is opgenomen in toepasselijk zwart-wit. Een keuze die loont, want de Hongaarse cameraman László Kovács schoot oogstrelende beelden. Op aanraden van grootmeester Orson Welles (ooit de mentor van regisseur Bogdanovich), gebruikte Kovács een deep-focus-cameralens.

Tussen een lach en een traan

Het voor een Oscar genomineerde scenario van Alvin Sargent focust vooral op de relatie tussen Addie en Moses. Maar onderweg leren we ook andere kleurrijke figuren kennen, zoals de 'exotische danseres' Miss Trixie Delight (Madeline Kahn) en haar 15-jarige zwarte meid Imogene (P.J. Johnson). 

Madeline Kahn als Miss Trixie Delight.

De tragikomische situaties en spitsvondige dialogen pendelen tussen een lach en een traan, wat een perfect evenwicht oplevert tussen lichtvoetige humor en een sociaal geëngageerd inzicht in de tragiek van de Grote Depressie. Door de ogen van Addie maken we mee hoe het moet geweest zijn tijdens die bikkelharde crisisjaren. Dat is ook te danken aan de schitterende vertolkingen van de cast.

Tatum O'Neal en P.J. Johnson.

Spontaan

Ryan O'Neal acteert zich de ziel uit het lijf als de cynische con artist Moses, onder wiens platte opportunisme echter meer empathie schuilgaat dan zijn egocentrische en hardvochtige houding doet vermoeden. Madeline Kahn is perfect gecast als de goedlachse, maar in wezen eenzame Miss Trixie. En de droge humor van P.J. Johnson maakt ook van de onfortuinlijke meid Imogene een onvergetelijk personage. Het is echter Tatum O'Neal die de show steelt als de schattige, jongensachtige en sigaretten rokende (!) Addie. Hoewel het haar allereerste filmrol was, vindt Tatum O'Neals spontane vertolking moeiteloos de weg naar het hart van de kijker, waardoor je van meet af aan sympathiseert met Addie en hoopt dat het goed met haar afloopt.

Dat Tatum de dochter is van Ryan O'Neal droeg ongetwijfeld bij tot hun spontane interactie in Paper Moon. Het leverde de piepjonge actrice een welverdiende Oscar voor de beste vrouwelijke bijrol op. Daarmee haalde ze het van Kahn, die in dezelfde categorie ook genomineerd was voor haar rol in Paper Moon. Waarom Tatum O'Neal geen Oscar voor beste actrice in een hoofdrol kreeg, is ons een raadsel. Maar ze is in elk geval de jongste Oscarwinnaar ooit.

Haat/liefde

Hoewel Tatum barstte van het talent, heeft ze dat nà het succes van Paper Moon nooit echt kunnen verzilveren. Toen de film uitkwam, waren haar ouders reeds gescheiden. Haar vader Ryan O'Neal hertrouwde tweemaal (met de actrices Joanna Moore en Leigh Taylor-Young) en had nadien een jarenlange relatie met actrice Farrah Fawcett (één van de mooiste actrices aller tijden). Tatum voelde zich, net als Addie, verwaarloosd. In haar tienerjaren geraakte ze verslaafd aan drugs en kwam ze steeds meer in conflict met haar vader. In 1986 trouwde ze met tennisicoon John McEnroe, maar in 1992 liep hun huwelijk op de klippen en verloor ze de voogdij over hun drie kinderen. Ryan O'Neal is intussen 74 en kan terugblikken op een geslaagde filmcarrière. Tatum ziet er op haar 51ste nog vrij jong uit, maar vanwege haar drugsverleden heeft ze haar potentieel als actrice nooit ten volle kunnen realiseren. Hoewel ze elkaar naar eigen zeggen graag zien, maken de O'Neals ook vandaag nog vaak ruzie. Hun haat-liefde-verhouding lijkt wel een noodlottige weerspiegeling van de volatiele relatie tussen Addie en Moses...

Happy End?

Paper Moon eindigt met een prachtig wide shot van twee figuurtjes op een verlaten, eindeloze landweg. Het is één van de mooiste slotbeelden in de filmgeschiedenis. Net zoals Charlie Chaplins wereldberoemde zwerver na één van zijn avonturen vaak wegwandelt naar de horizon, zo eindigt ook Paper Moon met de bitterzoete belofte dat het avontuur van onze twee helden nog maar pas begonnen is...

We missen Addie en Moses. En we vragen ons vaak af hoe het hen verging. We hopen met hart en ziel dat het beter met hen afliep dan met de O'Neals. Dat het een happy end werd...

JN.

It's Only a Paper Moon

Say, it's only a paper moon

Sailing over a cardboard sea

But it wouldn't be make-believe

If you believed in me

Yes, it's only a canvas sky

Hanging over a cotton tree

But it wouldn't be make-believe

If you believed in me

Without your love

It's a honky tonk parade

Without your love

It's a melody played 

In a penny arcade

It's a Barnum and Bailey world

Just as hollow as it can be

But it wouldn't be make-believe

If you believed in me

Paper Moon (USA-1973): beschikbaar op dvd en blu-ray disc.
Met: Tatum O'Neal, Ryan O'Neal, Madeline Kahn en P.J. Johnson.

Genre: tragikomedie / road movie / misdaad / psychosociaal drama

Klik op de oranje links voor:

- de trailer: Paper Moon - trailer

- een filmfragment: Paper Moon - fragment

- een achtergrondartikel: Onze favoriete films: Top 35

- een achtergrondartikel: Onze favoriete komedies: Top 35