Interview.

Dominique Deruddere

over geweld op het scherm

"Mensen hebben geen films nodig om gewelddadig te zijn"



Dominique Deruddere.

In 1969 voltooide de Amerikaanse regisseur Sam Peckinpah zijn western The Wild Bunch: een film die destijds zo gewelddadig en nihilistisch overkwam dat hij toen een verhit maatschappelijk debat ontlokte over de morele verantwoordelijkheid van cineasten. Vandaag, ruim 40 later, is geweld op het grote en kleine scherm intussen dagelijkse kost geworden. De Vlaamse cineast Dominique Deruddere twijfelt er naar eigen zeggen echter aan of dat een negatieve invloed heeft.

Interview door Joeri Naanai

The Wild Bunch werd na de release in 1969 door heel wat cinefielen geprezen voor zijn compromisloze realisme, zijn vernieuwende filmtechnische kwaliteiten (waaronder de snedige multi-angle en quick-cut montage) en zijn boeiende inhoud. Anderen veroordeelden de western als een gratuite verheerlijking van geweld die een nefaste invloed zou hebben op het gedrag van de kijkers.

De confronterende manier waarop regisseur Sam Peckinpah (1925-1984) het geweld in beeld bracht, stond in elk geval in schril contrast met de gekunstelde wijze waarop dat in toenmalige films doorgaans gebeurde. Tot het einde van de jaren zestig bleef geweld op het scherm meestal beperkt tot vermakelijke knokpartijen, onrealistische vuurgevechten en heroïsche oorlogsscènes. Peckinpah daarentegen toonde het geweld zoals het in werkelijkheid aanvoelt: rauw, wreed, genadeloos en shockerend. Net zoals Clint Eastwood dat ruim 20 jaar later zou doen in zijn meesterwerk Unforgiven, één van onze favoriete films: een briljante western waarin het geweld niet gebanaliseerd of verheerlijkt maar aangeklaagd wordt als ontwrichtend voor slachtoffers én daders (bekijk de trailer van Unforgiven hier en een filmfragment hier). Bovendien was Peckinpah één van de eerste regisseurs die geweld letterlijk naar de voorgrond bracht: met close-ups van verbeten gezichten, lange actiescènes in slow motion en rondspattend bloed. Dat deed heel wat stof opwaaien in een tijd toen kogels blijkbaar geen zichtbare wonden aan een filmpersonage toebrachten. Peckinpah toonde immers onverbloemd wat kogels in het échte leven kunnen aanrichten.

Screenshot van een bloederige actiescène in The Wild Bunch.

Homo homini lupus

The Wild Bunch heeft een grote invloed gehad op cineasten zoals Martin Scorsese en Quentin Tarantino. Volgens Tarantino is deze western een quasi "perfecte film" (lees zijn lijstje van volgens hem zeven "perfecte" films hier). Ook Scorsese en Tarantino krijgen vaak kritiek vanwege het geweld in hun films. En net als Peckinpah, verdedigen zij zich door te beklemtonen dat zij vanuit dramatische en/of esthetische overwegingen geweld tonen, niet omwille van puur commerciële redenen zoals in de meeste main stream actiefilms.

Ook in The Wild Bunch moet het geweld begrepen worden tegen de achtergrond van het verhaal en de 'filmtaal' van de regisseur. The Wild Bunch is een epos over de overgang van het wilde westen -waarin de codes van trouw, eer, vriendschap en wraak golden- naar de geïndustrialiseerde maatschappij, waarin die traditionele codes plaats moesten ruimen voor de opportunistische heerschappij van geld en techniek. In plaats van het winstbejag en de machtswil van de mens te verbloemen, legde Peckinpah die gebreken onder een vergrootglas. Daarmee zat hij op dezelfde golflengte als andere bekende beeldenstormers, zoals Stanley Kubrick en Arthur Penn, wier films de mens ook ontmaskerden als een wezen dat gedreven wordt door begeerte, eigenbelang en agressie. Of zoals de Britse filosoof Thomas Hobbes onze soort reeds treffend omschreef in de 17de eeuw: "Homo homini lupus." (De mens is een wolf voor zijn medemens)

William Holden in The Wild Bunch.

Balleten van geweld

Dominique Deruddere: "Toen ik The Wild Bunch in de jaren zeventig voor het eerst zag, vond ik het een heel goede film. Peckinpah was de eerste regisseur die geweld op een bijna choreografische manier in beeld bracht. Tarantino heeft blijkbaar goed gekeken naar Peckinpahs 'balletten van geweld'. Ik heb eigenlijk geen probleem met geweld in films. Agressie en geweld zijn van nature aanwezig in de mens. Mensen hebben geen films nodig om gewelddadig te zijn. Moraalridders die beweren dat de films uit Hollywood de oorzaak zijn van het geweld in onze samenleving, vertellen onzin. Dat komt op hetzelfde neer als beweren dat iedereen op elkaar verliefd wordt na het bekijken van een romantische film."

Moeten kinderen beschermd worden tegen gewelddadige beelden?

Deruderre: "In horrorfilms wordt vaak zinloos geweld getoond. Mij kan dat niet boeien, maar ik merk dat het voor mijn kinderen niet bloederig genoeg kan zijn. Maar betekent dat dan dat je hen moet verbieden om naar dat soort films te kijken? Wat kinderen op het nieuws zien, is doorgaans veel gewelddadiger dan wat ze in films zien. Een vliegtuig dat zich live in een WTC-toren boort, dàt is pas geweld. Ik scherm mijn kinderen niet af. Ze kunnen zich maar beter voorbereiden op de harde werkelijkheid."

In uw eigen films komt nochtans weinig geweld voor.

Deruddere: "Ja, dat klopt. Ik kan me geen enkele gewelddadige scène in mijn films voor de geest halen. Ik ben blijkbaar een zachtaardig persoon. Ik ben bang van geweld. Tijdens mijn jeugd in Leopoldsburg was ik meer dan eens getuige van serieuze vechtpartijen tussen Hells Angels en de soldaten die in Leopoldsburg gelegerd waren. Maar ik heb er nooit aan deelgenomen. Ik heb er ook de fysiek niet voor. (lacht) Ik ga conflicten altijd uit de weg, en dat merk je aan mijn films. Sam Peckinpah daarentegen was naar verluidt zelf een vrij agressieve man. Ik heb ooit samengewerkt met een geluidsmixer die voordien voor Peckinpah gewerkt had. Hij zei me dat Peckinpah in de studio ooit een kogel in het plafond schoot en dat hij regelmatig whiskyflessen tegen de muur kapotgooide."

Sam Peckinpah: "In elk van ons schuilt een gewelddadige persoon."

Achter de façade

Peckinpah was zich overigens al tijdens de opnames van The Wild Bunch bewust van de verdeelde reacties die zijn film zou veroorzaken. Zelf zei hij daarover: "Ik wilde de façade van het 'propere' filmgeweld uit Hollywood neerhalen en ontmaskeren als een leugen: het eerst opentrekken zodat de kijker er in opgaat en er op een voorspelbare manier op reageert, en er vervolgens een draai aan geven zodat het niet meer vermakelijk is, maar veeleer misselijkmakend wordt. Geweld is lelijk, brutaal en bloedig. Het is geen onschuldig spel. Het is niet cowboy en indiaantje spelen. Het is iets verschrikkelijks. En toch veroorzaakt het een zekere opwinding, want in elk van ons gaat tot op zekere hoogte een gewelddadige persoon schuil."  

The Wild Bunch (USA-1969): beschikbaar op dvd en blu-ray disc.

Met: William Holden, Ernest Borgnine, Robert Ryan, Edmond O'Brien, Warren Oates, Ben Johnson, Jaime Sánchez en Emilio Fernández.

Genre: western / avontuur