Funny how?: Dansen op een vulkaan

Black Swan van Darren Aronofsky ★★★★

Met zijn nieuwe psychologisch balletdrama Black Swan heeft de eigenzinnige Amerikaanse cultcineast Darren Aronofsky (lees ons biografische portret hier) alweer een erg boeiende film afgeleverd, volgens ons zelfs de beste film van 2011.

Het uitstekende scenario (van Andres Heinz, Mark Heyman en John J. McLaughlin) is gebaseerd op The Understudy: een intrigerend verhaal van Andres Heinz over de rivaliteit tussen twee ambitieuze danseressen in een New Yorks balletensemble.

Tweestrijd

De artistiek directeur van het dansgezelschap (gespeeld door de Franse acteur Vincent Cassel) besluit prima ballerina Beth (Winona Ryder) te vervangen voor zijn nieuwe opvoering van Tsjaikovski's wereldberoemde balletsprookje Het zwanenmeer. De toegewijde, maar geremde en onzelfzekere danseres Nina (hoofdrol van Natalie Portman) staat onder druk van haar bemoeizieke moeder (Barbara Hershey) om Beths plaats te veroveren. Nina's moeder was ooit zelf een ballerina en hoopt de mislukking van haar eigen danscarrière te compenseren met het succes van haar dochter. Nina krijgt echter concurrentie van Lilly (Mila Kunis): een nieuwe, extraverte danscollega die ook haar zinnen heeft gezet op de vrijgekomen positie van sterdanseres...

Tegenpolen

De vrouwelijke hoofdrol in Het zwanenmeer vergt het fysieke, danstechnische, mentale en emotionele vermogen om niet alleen de onschuld en gratie van de witte zwaan uit te beelden, maar ook de sensuele verleiding en gewetenloze sluwheid van de zwarte zwaan. De rol van de witte zwaan is Nina op het lijf geschreven, maar Lilly lijkt als Nina's tegenpool de perfecte personificatie van de zwarte zwaan.

Nina heeft er echter alles voor over om de dubbelrol in de wacht te slepen, ook als zij daarvoor de donkere kant van haar eigen ziel moet exploreren op de rand van de waanzin. Op haar beurt gebruikt Lilly haar vrouwelijke charme en vrijpostige natuur om in de gunst te komen van de artistiek directeur. Het bikkelharde artistieke en psychologische steekspel tussen beide ballerina's leidt tot een gevaarlijk web van intriges waarin ambitie, jaloezie, verraad en de niets ontziende drang naar perfectie een hoge tol eisen en leiden tot een verrassende finale die de film een nieuwe betekenis geeft...

Natalie Portman als Nina.

Werkelijkheid of fictie?

In navolging van briljante dansfilms waarin wat zich op het podium afspeelt overvloeit in wat zich in het echte leven afspeelt, zoals het visueel meesterwerk The Red Shoes van Michael Powell en Emeric Pressburger uit 1948 (lees onze recensie hier, bekijk een filmfragment hier en de hele film hier) en Carmen van Carlos Saura uit 1983 (bekijk een filmfragment hier en lees ons In Memoriam over Saura hier), is ook in Black Swan de grens tussen fictie en realiteit flinterdun. Dat levert een erg fascinerende, genre-overstijgende film op die het midden houdt tussen een psychologisch coming-of-age-drama, een erotische thriller en een romantische horrorfilm. De beheerste montage biedt de kijker houvast terwijl de plot van Het zwanenmeer zich parallel ontwikkelt aan Nina's zoektocht naar haar eigen identiteit, waarbij vaak spiegels in beeld komen. Bekijk een interview met Natalie Portman en Darren Aronofsky over de symboliek van de spiegels in Black Swan hier.

Nina wil zich losmaken van haar dominante moeder en op eigen benen staan, maar ze heeft angst om zichzelf te (her)ontdekken en vreest zichzelf te verliezen. Toch vindt zij de moed om zich over te geven aan diepe, duistere passies die veel verder reiken dan puur artistieke ambitie en raken aan de essentie van het menselijke verlangen. De erotische dimensie van het intelligente, gelaagde scenario ontvouwt zich zowel in de danschoreografie als in de scènes waarin de ontluikende seksualiteit van de verlegen, introverte en preutse Nina duidelijk wordt.

Acteertalent

Natalie Portman slaagt er dankzij haar acteer- én danstalent in om de complexe, veeleisende transformatie van Nina geloofwaardig gestalte te geven. Vincent Cassel daarentegen mist uitstraling voor de rol van de meedogenloze choreograaf die zijn danseressen tegen elkaar uitspeelt en ze als een moderne Pygmalion naar zijn hand zet. Maar de charismatische Oekraïense actrice Mila Kunis is dan weer perfect gecast als de onpeilbare Lilly. Op het voorbije Filmfestival van Venetië, waar Black Swan werd voorgesteld als de openingsfilm, kreeg Kunis voor haar beklijvende bijrol alvast de prijs voor beste opkomend acteertalent.

Mila Kunis als Lilly.

Visuele flair

De sfeervolle fotografie, suggestieve make-up en prachtige kostuums komen vooral tot hun recht in de onthullende ontknoping van Black Swan, tijdens de intense opvoering van Het zwanenmeer. In die slotscènes herinnert Aronofsky's visuele flair aan de cinematografische toverkunsten in The Red Shoes (met voorsprong nog steeds de mooiste dansfilm aller tijden). De rest van Black Swan is goeddeels opgenomen in een sobere, realistische stijl die bijdraagt tot de geloofwaardigheid van het verhaal, maar af en toe ten koste gaat van de magie. Toch is Black Swan over de hele lijn visueel interessant genoeg voor deze eigenzinnige en verrassend spannende adaptatie van Tsjaikovski's tijdloze sprookje.

JN.