Een horrordrama over eenzaamheid en religieus fanatisme

Saint Maud  van Rose Glass     ★★★ 

De korte proloog van het Britse psychosociale horrordrama Saint Maud uit 2019 toont hoe de jonge Britse verpleegster Katie (gespeeld door Morfydd Clark) er tijdens een dodelijk incident niet in slaagt om een patiënt te reanimeren.

Flash forward: Katie is intussen ontslagen, heeft zich bekeerd tot het katholicisme en noemt zich nu Maud. Als een diepgelovige en toegewijde christen gaat zij in een Brits kuststadje als palliatieve thuisverpleegster aan de slag in de woning van de doodzieke Amanda (Jennifer Ehle). 

Jennifer Ehle als Amanda (links) en Morfydd Clark als Maud.

Amanda is een Amerikaanse vrouw van middelbare leeftijd die lijdt aan terminale kanker. Ooit was zij een bekende danseres en choreografe, maar nu kwijnt zij weg in haar grote huis, waar zij omringd wordt door oude foto's en dansmemorabilia die haar herinneren aan betere tijden. Verwijzend naar het door Gloria Swanson vertolkte filmpersonage Norma Desmond, die in de film noir-klassieker Sunset Blvd. (1950) van Billy Wilder eenzaam wegkwijnt in haar riante villa terwijl zij zich als voormalige filmster vastklampt aan haar verleden (bekijk de hele film hier), wordt Amanda in Saint Maud gewaarschuwd door een vriend van haar: "You're getting dangerously Norma Desmond." Amanda drinkt graag alcohol, is lesbisch (of biseksueel?) en krijgt soms bezoek van de jonge prostituee Carol (Lily Frazer), die tegen betaling seks heeft met Amanda. Dat 'zondige' gedrag kan volgens de eenzame (en jaloerse?) Maud echter niet door de beugel en zij is vastbesloten om Amanda's hedonistische en atheïstische ziel te redden, zodat haar patiënt deel kan hebben aan Gods Glorie. Mauds fanatieke geloof en opdringerige bekeerzucht ontsporen echter tot confrontaties die de film doen evolueren van een onheilspellend psychosociaal drama naar een horrorthriller...

Beloftevol debuut

Saint Maud is het zelfgeschreven langspeelfilmdebuut van de Engelse regisseuse Rose Glass. Het is een beloftevol debuut. Ondanks het beperkte filmbudget waarover Glass beschikte, slaagde zij er immers in om van Saint Maud een intrigerend en sfeervol psychosociaal horrordrama over eenzaamheid en religieus fanatisme te maken. 

Morfydd Clark als Maud.

Een eenzame ziel in de ban van God

Afgezien van het dodelijke incident in de proloog, komen we aanvankelijk niet veel meer te weten over het verleden van titelpersonage Maud. Maar het wordt al gauw duidelijk dat zij eenzaam en wellicht getraumatiseerd is, en dat zij op fanatieke wijze haar geloof in God beleeft. Als kijker voel je meteen dat er iets niet in de haak is met Maude, bijvoorbeeld tijdens de omineuze scène waarin zij met een vreemde blik in de ogen langzaam de trap in Amanda's huis opwandelt en daarbij tegen de muur aanleunt, wat ons deed denken aan de scène in het Poolse religieuze drama Matka Joanna od aniołów (Engelstalige titel: Mother Joan of the Angels) van Jerzy Kawalerowicz uit 1961 waarin de schijnbaar (door de duivel?) bezeten moeder-overste Joanna met een waanzinnige glimlach dicht tegen de kloostermuur sluipt. Saint Maud herinnerde ons tevens aan Carrie uit 1976 (één van onze favoriete horrorfilms) en The Exorcism of Emily Rose uit 2005: ook psychosociale horrordrama's waarin de vrouwelijke titelpersonages worstelen met eenzaamheid en religieus zondebesef.

De geslaagde spanningsopbouw in de eerste helft van Saint Maud, die aanvoelt als een claustrofobische huis clos-thriller à la Whatever Happened to Baby Jane uit 1962, wordt echter onderbroken na de scène waarin Maud tijdens het verjaardagsfeestje van Amanda vernederd wordt door Amanda en haar gasten. Dit is een keerpunt in de film, waarna Maud zich verraden voelt door God en hervalt in oude 'zondige' gewoontes uit de tijd toen zij zich nog niet bekeerd had tot het katholicisme. Zo komen we meer te weten over Mauds verleden, maar het gaat ten koste van de spanning. 

Bovendien bezondigt actrice Morfydd Clark zich soms aan overacting, bijvoorbeeld tijdens de scène waarin Maud eenzaam in een café zit en kunstmatig lacht om de aandacht te trekken van een groepje jongeren die zich aan een naburig tafeltje vermaken. Ook tijdens de scène waarin Maud met haar gsm belt naar haar voormalige verpleegster-collega Joy (Lilly Knight) acteert Clark geforceerd, waardoor de overgang van de zelfzekere christen Maud naar de hulpeloze en zondige Maud te abrupt aanvoelt.  

Bezeten door God, de duivel of waanzin?

Mauds eenzaamheid verklaart haar devote toewijding aan God, die haar existentiële steunpilaar is. Haar geloof gaat zo ver, dat zij als masochistische boetedoening voor haar eigen zonden nagels in haar schoenen begint te dragen. Tegen dan hebben we als kijker reeds begrepen dat Maud een labiele vrouw is wier getroebleerde psychosociale zielenroerselen gevaarlijk dicht aanleunen bij godsdienstwaanzin.  

De finale van Saint Maud verrast maar voelt tegelijk toch onontkoombaar en dus toepasselijk aan, met een zeer kort (bijna subliminaal) maar gruwelijk en aangrijpend slotbeeld dat de mogelijkheid van een louter psychologische (en dus geen bovennatuurlijke) interpretatie van Mauds gedrag openlaat. Die ambivalentie, die de kijker doet afvragen of Maud bezeten is door goddelijke en/of duivelse krachten dan wel of zij zich laat meeslepen door haar eigen verbeelding als gevolg van posttraumatische stress, eenzaamheid en religieus fanatisme, ligt in de lijn van ambivalente horrordrama's zoals Roman Polanski's Repulsion uit 1965 en Rosemary's Baby uit 1968 (ook één van onze favoriete horrorfilms), The Entity van Sidney J. Furie uit 1982 en The Exorcism of Emily Rose uit 2005 van Scott Derrickson: ook films die spelen met de vage grens tussen werkelijkheid en verbeelding. Ook het aangrijpende Roemeense liefdesdrama Beyond the Hills  (2012) van Cristian Mungiu spookte door ons hoofd tijdens het bekijken van Saint Maud, want Beyond the Hills (lees onze recensie hier) is ook een ambivalente film over eenzaamheid, onbegrip, obsessie en religieuze toewijding waarin wordt opengelaten of één van beide vrouwelijke hoofdpersonages bezeten is door de duivel dan wel onderhevig is aan een psychose.

Sfeervol, maar niet spannend genoeg

Saint Maud is vakkundig in beeld gebracht, dankzij de sfeervolle belichting en fotografie, het ietwat groezelige set design à la David Lynch dat tot op zekere hoogte vintage en dus tijdloos aanvoelt, met een sober kleurenpalet (veel groen, donkergeel, bruin en donkerrood), en de degelijke montage.

De omineuze soundscapes daarentegen zijn vaak te nadrukkelijk en kunnen niet verhullen dat Saint Maud, hoewel een interessant psychosociaal horrordrama, niet spannend genoeg is. 

JN.

Saint Maud (Groot-Brittannië-2019): beschikbaar op dvd en blu-ray disc.

Met: Morfydd Clark en Jennifer Ehle.

Genre: psychosociaal drama / horror / thriller / religie