Russische cinéma vérité

Elena  van Andrei Zvyagintsev     ★★★

Elena -het titelpersonage in dit nieuwe, fascinerende psychosociaal drama uit 2011- is een voormalige verpleegster van middelbare leeftijd die hertrouwd is met de nog oudere weduwnaar Vladimir. Zij is afkomstig uit de lagere sociale klasse in de Russische hoofdstad Moskou; hij is een welgestelde maar vrekkige gepensioneerde die elke roebel twee keer omdraait. Zij heeft een luie, werkloze zoon uit haar vorige huwelijk; hij heeft een verwende dochter die amper naar hem omkijkt. Hoewel er weinig passie te bespeuren valt in de relatie tussen Elena en Vladimir, lijken zij er beiden hun voordeel mee te doen: zij doet het huishouden en gaat af en toe met hem naar bed; hij betaalt de rekeningen. 

De relatie tussen Elena en Vladimir lijkt letterlijk op een 'samenlevingscontract'.

Wanneer Elena's zoon voor de zoveelste keer om geld bedelt, weigert Vladimir echter om op het verzoek in te gaan. Bovendien besluit Vladimir om een testament op te stellen waarin hij zijn dochter aanduidt als zijn voornaamste erfgenaam. Elena voelt zich verraden en misbruikt. Ze neemt een drastische beslissing...

Het leven zoals het is

Elena is het soort film dat het nodige geduld en inlevingsvermogen van de kijker vergt. De Russische regisseur Andrei Zvyagintsev koos voor een trage opbouw van de plot, met soms tergend lange shots van ogenschijnlijk banale, dagdagelijkse handelingen. Zo duurt de openingssequentie, waarin Elena en Vladimir ontwaken en samen ontbijten, bijna 10 minuten. Het camerawerk (onder leiding van Mikhail Krichman) beperkt zich tot het essentiële en ook de muziek (van Philip Glass) leidt nergens af van het verhaal. Na verloop van tijd begrijp je echter dat Zvyagintsev met deze sobere, van elk effectbejag gespeende aanpak vooral de geloofwaardigheid onderbouwt van het drama dat zich geruisloos aankondigt in het tweede deel van de film... 

De films van visuele tovenaars zoals Stanley Kubrick (onze favoriete regisseur) en Brian De Palma (ook één van onze favoriete regisseurs) blinken vaak uit in de 'transformatieve' kracht van cinema, door de werkelijkheid op een 'verhevigde', kunstzinnige en visueel verbluffende manier uit te beelden. Films van 'puristen' zoals John Cassavetes en de gebroeders Dardenne daarentegen tonen het leven zoals het is, zonder franjes. Elena behoort overduidelijk tot de tweede categorie. 

Elena (rechts) maakt zich zorgen over het lot van haar
zoon Sergey (midden), diens vrouw (links) en hun kinderen. 

Elena heeft een bijna documentair karakter en toont de rauwe, prozaïsche werkelijkheid van het dagelijks (over)leven van doorsnee Russen en Russinnen in een genadeloze grootstad als Moskou. De naturalistische vertolking van Nadezhda Markina in haar titelrol van de dociele maar berekenende Elena draagt bij tot de authenticiteit van dit staaltje hedendaagse cinéma vérité. In wezen gaat Elena echter over tijdloze en universele thema's: (moeder)liefde, geld, verraad, jaloezie, egoïsme, gewetenswroeging en overlevingsdrang.

Elena wordt met veel naturel vertolkt door de Russische actrice Nadezhda Markina.

De verdienste van regisseur Zvyagintsev is dat hij nergens partij kiest voor Elena of Vladimir. Hij registreert het doen en laten van zijn personages met superieure afstandelijkheid en laat het aan de kijker over om een moreel oordeel te vellen. En dat blijkt na afloop van deze beklemmende film niet eenvoudig...

Elena werd op het voorbije Film Fest Gent uitgeroepen tot Beste Film.

JN.

Elena (Rusland-2011): in de Belgische bioscopen vanaf 21 maart 2012.

Met: Nadezhda Markina, Andrey Smirnov, Yelena Lyadova en Aleksey Rozin.

Genre: psychosociaal familiedrama

Klik op de oranje link voor de trailer: Elena - trailer