Van wensdroom naar nachtmerrie

Lost Highway  van David Lynch     ★★★★★ 

Lost Highway - één van onze favoriete films - is een duister, angstaanjagend meesterwerk van de Amerikaanse cultcineast David Lynch uit 1997.

Bill Pullman als de achterdochtige en jaloerse Fred,
en Patricia Arquette als zijn ondoorgrondelijke vrouw Renée.

Waarschuwing

Om de bizarre plot van Lost Highway beter te begrijpen, hebben we hieronder mogelijke verklaringen gegeven die de film veel toegankelijker maken maar SPOILERS bevatten. Wie de film nog niet gezien heeft en hem onbevangen wil bekijken, kan nu stoppen met lezen.

Een mysterieuze neo noir relatiethriller

Het fascinerende verhaal van Lost Highway is opgebouwd als een mysterieuze, psychoseksuele neo noir relatiethriller over de Amerikaanse saxofonist Fred (gespeeld door Bill Pullman), die zijn donkerharige vrouw Renée (met sensuele ondoorgrondelijkheid briljant vertolkt door Patricia Arquette) verdenkt van ontrouw. Op een dag hoort Fred in hun woning de deurbel. Via de intercom zegt iemand tegen Fred: "Dick Laurent is dood." In de verte klinken politiesirenes. Wanneer Fred door het venster naar buiten kijkt, ziet hij echter niemand op straat. De dagen nadien ontdekken Fred en Renée elke ochtend een anonieme envelop met een videocasette op het bordes van hun woning. De beelden op de videocasettes tonen vreemd genoeg de voorgevel en zelfs het interieur van hun eigen woning. Met elke nieuwe videocassette worden de beelden steeds angstaanjagender. Wie heeft ze gefilmd...?   

Robert Blake als de mysterieuze Man in het Zwart.

Op een feestje ontmoeten Fred en Renée de gluiperige gastheer Andy (gespeeld door een perfect gecaste Michael Massee). Hij is een oude bekende van Renée die met haar flirt, wat Fred jaloers maakt. Vlak daarna ontmoet Fred op het feestje een mysterieuze, in het zwart geklede man (gespeeld door Robert Blake), die in raadsels spreekt. Zo beweert de man dat hij Fred eerder al ontmoette bij Fred thuis, wat Fred zich echter niet kan herinneren. De Man in het Zwart beweert op het feestje zelfs dat hij zich gelijktijdig in Freds woning bevindt. Fred gelooft dat natuurlijk niet en telefoneert naar zijn eigen woning, waar de Man in het Zwart daadwerkelijk opneemt en antwoordt. Wat is hier aan de hand...?

Michael Massee is perfect gecast als de gluiperige Andy.

Volgens Andy is de Man in het Zwart een vriend van (de intussen dode?) Dick Laurent. Het gezicht van de Man in het Zwart lijkt bovendien als twee druppels water op het gezicht van een man die Fred enkele dagen voordien tijdens een ominueuze hallucinatie thuis meende te ontwaren in het gezicht van zijn vrouw nadat Fred haar seksueel teleurstelde (omdat hij wellicht last heeft van impotentie). Volgens ons symboliseert de Man in het Zwart de duivel en/of Freds donkere kant (het Freudiaanse Es met zijn instinctieve driften, waaronder jaloezie en agressie). Dit verklaart waarom de Man in het Zwart overal (zelfs gelijktijdig) kan opduiken waar Fred is of ooit was: de duivel is niet gebonden aan plaats of tijd, en kwalijke innerlijke driften (zoals Freds jaloerse boosheid bv.) kunnen overal opdagen (op het feestje bv.) en blijven rondhangen als een slechte atmosfeer op de plek waar ze heers(t)en (bv. in Freds woning en problematische huwelijk). Wanneer Fred op het feestje naar huis belt en de Man in het Zwart daar opneemt (hoewel die zich tegelijkertijd ook op het feestje bevindt), vraagt Fred aan hem: "Hoe ben je in mijn huis geraakt?" De Man in het Zwart antwoordt: "Jij hebt me uitgenodigd. Het is niet mijn gewoonte om te gaan waar ik niet welkom ben." Dit antwoord heeft een diepere betekenis en bevestigt dat de Man in het Zwart de duivel is en/of het product/de incarnatie van kwaadaardige driften (zoals Freds jaloerse agressie). Daarom daagt de Man in het Zwart op waar men kwaad van zin is (zoals op het feestje en in Freds woning), want kwalijke gedachten of gevoelens (zoals jaloezie) zijn een uitnodiging om hem te doen verschijnen. Toen Fred het gezicht van de Man in het Zwart meende te zien in het gezicht van zijn vrouw, was dat dus het gevolg/product van Freds kwalijke gevoelens ten aanzien van zijn vrouw nadat hij haar in hun bed seksueel teleurstelde en zij hem met een (goedbedoeld of integendeel minachtend) schouderklopje troostte, wat Fred aanvoelde als een vernedering.   

Freds hallucinatie, waarin het gezicht van zijn vrouw
er plots uitziet als dat van de Man in het Zwart.

Na het feestje keren Fred en Renée terug naar huis, waar Fred haar op gruwelijke wijze vermoordt in een jaloerse razernij. De resultaten van dat bloedbad waren reeds te zien op de laatste videocassette (zie hoger), die Fred in zijn eentje bekeek. Na zijn arrestatie en terdoodveroordeling voor de moord op zijn vrouw, beeldt Fred zich in de dodencel (of op de elektrische stoel) een wensdroom in, waarin zijn jongere, viriele en beheerste alter ego Pete (rol van Balthazar Getty) plots zijn plaats in de dodencel ingenomen heeft. In Freds droom wordt Pete vrijgelaten door de gevangenisdirecteur, omdat Pete niet op de veroordeelde Fred lijkt. Zo bevrijdt Fred zichzelf figuurlijk uit de gevangenis via zijn droompersonage Pete. In Freds droom begint Pete bovendien stiekem een romantische affaire met een blondharige, geïdealiseerde versie van zijn vrouw, die in Freds droom Alice heet (ook briljant vertolkt door Arquette) en het liefje is van ene Mr. Eddy (met charismatisch brio vertolkt door Robert Loggia). Mr. Eddy is een gangster die later Dick Laurent blijkt te heten: een gewetenloze pornograaf die bevriend is met Andy en (in Freds droom) niét dood is.  

Patricia Arquette als Alice en Balthazar Getty als Pete.

Freds droom evolueert echter naar een nachtmerrie waarin Alice zich steeds manipulatiever en onbetrouwbaarder begint te gedragen, waardoor de onvoorspelbare droomrelatie tussen Pete en Alice tot op zekere hoogte gelijkenissen begint te vertonen met de (echte) fatale relatie die Fred had met zijn (vermoedelijk ontrouwe) vrouw Renée. Zo wordt Pete/Fred ook in de wensdroom/nachtmerrie steeds achterdochtiger en jaloerser, terwijl Alice/Renée stilaan haar ware gelaat als femme fatale toont, bijvoorbeeld in de shockerende droomsequentie (of flashback?) waarin Dick Laurent/Mr. Eddy en Renée/Alice samen naar een (wellicht door Mr. Eddy/Dick Laurent geproduceerde en door Andy gecaste) snuff movie kijken. In die snuff movie spelen rockster Marilyn Manson en zijn bassiste Twiggy Ramirez trouwens bijrolletjes als pornoacteurs.  

Dick Laurent/Mr. Eddy en Renée/Alice.

Een psychogene fugue

Lost Highway is een hermetische, surrealistische film over controle- en bezitsdrang, driften (vooral seksuele lust, jaloezie en agressie) en gespleten identiteit, met een complexe narratieve structuur, schijnbaar onmogelijke plotwendingen, symbolen en metaforen. Net als een droom. Of liever: een droom die afglijdt naar een nachtmerrie wanneer Freds ondraaglijke realiteit als jaloerse moordenaar doorsijpelt in zijn droom. Gespleten identiteit en wensdromen die evolueren naar nachtmerries waarin de realiteit doorsijpelt zijn terugkerende motieven in het oeuvre van David Lynch, met name in zijn latere film Mulholland Drive uit 2001 (ook één van onze favoriete films).

Patricia Arquette in haar glansrol als Alice.

Wanneer Fred zich in zijn dodencel (of op de elektrische stoel) een alternatieve realiteit inbeeldt waarin hij als zijn jonge en viriele alter ego Pete een passionele relatie begint met Alice (de geïdealiseerde versie van zijn vrouw Renée), is dat Freds manier om zichzelf te kunnen blijven aanvaarden; om de gruwelijke moord op zijn vrouw Renée te verdringen naar zijn onderbewuste en te vervangen door een romantische fantasie. Eerder in de film zei Fred trouwens: “Ik hou ervan om dingen op mijn eigen manier te herinneren. Hoe ik ze herinnerde. Niet noodzakelijk hoe ze echt gebeurden." Zulk een psychologische vlucht uit de realiteit wordt in de medische vakliteratuur een dissociatieve (of psychogene) fugue genoemd en is vaak het gevolg van posttraumatische stress (in Freds geval zijn ondraaglijke zelfbeeld als de jaloerse moordenaar van zijn vrouw). Lynch beschreef Lost Highway overigens zelf als een "psychogenic fugue".

Balthazar Getty als Pete en Patricia Arquette als Alice.

Freds onbewuste herinneringen aan zijn echte leven werken echter door in zijn wensdroom. Zo hoort zijn droompersonage Pete op de radio saxofoonmuziek die identiek is aan de muziek die Fred in werkelijkheid zelf speelde. Pete verandert de radiozender en zegt dat hij niet van die muziek houdt, wat begrepen moet worden als Fred die tijdens zijn droom zijn alter ego Pete verbiedt om de droom te laten verpesten door de realiteit. Tevergeefs, want Freds dissociatieve romantische fantasie over Pete's relatie met Alice wordt verder ondergraven door Freds reële herinneringen aan de vermoedelijke ontrouw van zijn vrouw Renée en aan zijn eigen toenmalige achterdocht en jaloezie, die zijn fantasie binnendringen en wijzigen. Dit verklaart waarom de (door Fred ingebeelde) relatie tussen Pete en Alice ontspoort tot een verschrikkelijke nachtmerrie die Freds recente (echte) verleden tot op zekere hoogte weerspiegelt. Een verleden waarin Fred niet alleen zijn vrouw Renée vermoordde, maar (misschien) ook haar (vermeende) minnaar Dick Laurent (in de droom aka Mr. Eddy). 

Robert Loggia blinkt uit als Mr. Eddy/Dick Laurent.

Als kijker komen we er niet achter of Renée echt ontrouw was. Het is mogelijk dat ook Fred twijfelt aan de ontrouw van zijn vrouw. Net zoals het stikjaloerse hoofdpersonage Paul in het boeiende, Hitchockiaanse psychologisch relatiedrama L'Enfer (1994) van de Franse cineast Claude Chabrol, waarin Paul én de kijker ook niet te weten komen of Pauls echtgenote echt ontrouw is dan wel of Paul zich gewoon op sleeptouw laat nemen door zijn eigen jaloerse verbeelding (bekijk L'Enfer hier). Vraagje: heeft David Lynch L'Enfer ooit gezien alvorens hij aan Lost Highway begon...?  

Hoe dan ook, in Freds fantasie creëert hij een zelfverontschuldigende legitimatie voor Renée's gruwelijke dood: door van Alice (en onrechtstreeks dus ook van Renée) een verleidelijke en onbetrouwbare vrouw te maken, die haar ware aard toont en niet alleen een ontrouwe maar bovendien ronduit kwaadaardige femme fatale blijkt te zijn, probeert Fred zich in zijn fantasie post factum vrij te pleiten van de moord op Renée en zichzelf te overtuigen dat zulke vrouwen niet beter verdienen.

Alice blijkt een femme fatale.

Incubus

Om het verhaal van Lost Highway beter te kunnen volgen, is het tevens van belang om de cruciale rol van de Man in het Zwart op waarde te schatten: telkens wanneer die diabolisch uitziende man iets zegt of doet, moeten zijn woorden en daden begrepen worden als de gedachten, gevoelens, woorden of daden van de duivel en/of van Freds donkere kant. De Man in het Zwart is een soort van incubus, die Fred/Pete (en wellicht ook Dick Laurent/Mr. Eddy, Renée/Alice en Andy) kwaadaardige dingen influistert en zo o.m. lust, hebzucht, ontrouw, verraad, jaloezie, haat en geweld zaait. Wanneer de Man in het Zwart in de woestijn een mes geeft aan Fred (zie verder), is het dus Fred zélf die, in zijn droom of in een reële (of deels reële) herinnering/flashback, een mes grijpt op instructie van de duivel en/of van zijn innerlijke stem. Dat blijkt ook wanneer de Man in het Zwart in de woestijn een pistool afvuurt dat zich vlak nadien in Freds hand blijkt te bevinden.  

 

De mysterieuze Man in het Zwart ligt op de loer.

Ingehaald door de werkelijkheid

Tijdens de spannende finale van Lost Highway verandert Pete 's nachts in de woestijn plots weer in Fred. Maar Fred draagt nu Pete's kleren. 

Pete verandert pas in Fred nadat Alice in de droom seks heeft met Pete in de woestijn, terwijl ze aan Pete toch provocatief onthult: "Je zult me nooit bezitten." Freds droom valt daardoor in duigen: hij herinnert zich zijn machteloosheid (impotentie) en jaloezie in zijn huwelijk met Renée. Daarom verdwijnen Pete en Alice (bijna spoorloos) uit Freds droom (en uit de film): Fred kan die droompersonages niet meer gebruiken, want zijn herinneringen aan de allesbehalve romantische werkelijkheid van zijn rampzalige verleden met Renée hebben zijn geïdealiseerde droompersonages verknoeid. Daarom droomt Fred verder met zichzelf als droompersonage, waarbij sommige scènes misschien reële (of deels reële) gebeurtenissen tonen die Fred zich herinnert en/of begrepen moeten worden als reële (of deels reële) flashbacks.

Robert Blake als de mysterieuze Man in het Zwart.

Wanneer de Man in het Zwart diezelfde nacht opduikt in een mysterieuze blokhut in de woestijn, onthult hij daar aan Fred dat Alice in feite Renée heet. Zo wordt Freds droom verder ondergraven door de realiteit. En wanneer de Man in het Zwart plots een videocamera op Fred richt, vlucht Fred de woestijn in. Dit suggereert dat het De Man in het Zwart, en dus de duivel en/of Fred zélf was die in het begin van de film de beelden op de mysterieuze videocassettes filmde en die videocassettes achterliet aan Freds woning. Dat Fred ook zelf op die beelden te zien is, zou het product van zijn verbeelding kunnen zijn. In dat geval is de Man in het Zwart niet letterlijk maar slechts figuurlijk de duivel als Freds donkere kant/innerlijke stem. 

De scène waarin Fred wegvlucht in de woestijn nadat de Man in het Zwart een videocamera op hem richt, houdt ook verband met een veelzeggende opmerking van Renée in de eerste helft van de film (dus alvorens Freds droom begon): nl. dat Fred videocamera's haat. Herinner u dat Fred verkiest om dingen op zijn eigen (subjectieve) manier te herinneren. Camera's daarentegen registreren de realiteit op een objectieve manier. Wanneer Fred wegvlucht van de filmende Man in het Zwart, vlucht hij dus eens te meer weg van de realiteit. 

Maar het is te laat, want in de volgende ingebeelde of (misschien deels) herinnerde scène ziet Fred in het gore woestijnhotelletje Lost Highway Motel dat het voordien blonde droompersonage Alice donkere haren heeft en er nu dus krak hetzelfde uitziet uit als Renée, terwijl ze in het motel bovendien seks heeft met Mr. Eddy/Dick Laurent. Dit bevestigt dat Alice niet bestaat, zelfs niet meer in Freds droom, en dat Fred zich zijn jaloezie over de (vermoedelijke) ontrouw van zijn vrouw Renée herinnert.    

De volgende sequentie in de woestijn, waarin de Man in het Zwart weer opdaagt als product/incarnatie van Freds jaloerse moordlust en Fred een mes aanreikt om Mr. Eddy/Dick Laurent de keel over te snijden, speelt zich nog steeds af in Freds verbeelding of is een (misschien deels reële) herinnering/flashback.

Het is trouwens mogelijk dat Renée's vermoedelijke minnaar Dick Laurent/Mr. Eddy, voor zover hij ooit echt bestond (of bestaat), géén gangster noch een gewetenloze pornograaf was (of is), maar louter zo door Fred voorgesteld wordt in diens droom ter impliciete zelfverontschuldiging; sletten zoals Renée, die ontrouw zijn met criminele klootzakken zoals Dick Laurent/Mr. Eddy, verdienen een gruwelijke dood...    

Robert Loggia als Mr. Eddy/Dick Laurent.

Vicieuze cirkel

Na de (ingebeelde of herinnerde) moord op Mr. Eddy/Dick Laurent, rijdt Fred naar huis, waar hij aanbelt en via de intercom zegt dat Dick Laurent dood is. Fred zegt dat dus tegen zichzelf, want in het begin van de film hoorde Fred de deurbel én luisterde hij via de intercom naar dezelfde boodschap terwijl hij zich in zijn woning bevond. Minstens één van beide scènes is louter Freds inbeelding, want hij kan natuurlijk niet tegelijkertijd buiten en binnen zijn. 

Indien Dick Laurent/Mr. Eddy echt bestond én stierf, dan ging zijn dood wellicht vooraf aan de (reële) moord op Renée, vermits Fred zijn vrouw Renée pas enkele dagen nà de intercomscène vermoordde (zo bleek in de eerste helft van de film).  

Na de (ingebeelde of herinnerde) intercomscène, volgt de slotscène waarin Fred in zijn auto vlucht op de snelweg, terwijl politiewagens hem achtervolgen. In de eerste helft van de film, dus alvorens Freds droom begon, lagen echter meerdere dagen tussen de intercomscène en de (reële) moord op Renée. Dit suggereert dat Fred zijn eigen droom en herinneringen censureert door zijn moord op Renée mentaal weg te knippen uit zijn wensdroom en herinneringen, waardoor hij zijn (wellicht herinnerde) vlucht op de snelweg voorstelt als het gevolg van de (ingebeelde of herinnerde) moord op Dick Laurent/Mr. Eddy, met weglating van de reële moord op Renée. Dààrmee kan Fred wél leven. Met de realiteit, nl. dat Fred pas op die snelweg vluchtte nadat hij zijn eigen vrouw vermoordde, kan hij niét leven.   

Fred vlucht op zijn Lost Highway.

Tijdens de vluchtscène haalt de werkelijkheid Freds droom echter volledig in: terwijl hij achter het stuur van zijn wagen zit, lijkt Freds gezicht te transformeren tot een verwrongen massa, wat een zware psychologische crisis suggereert. Fred herinnert zich nu de ondraaglijke realiteit, en dus ook zijn vlucht op de snelweg als de psychopatische moordenaar van zijn vrouw. Alsof hij wakker schiet uit zijn droom...

De cirkel is rond. De snelweg waarop Fred vlucht is immers dezelfde snelweg die getoond werd in het begin van de film tijdens de openingsgeneriek. Vandaar de filmtitel Lost Highway ('verloren snelweg'), want Fred is een verloren, psychologisch gestoorde man die wanhopig vlucht voor de realiteit terwijl hem aan het eind van die snelweg zijn terdoodveroordeling, dodencel, wanhopige wensdroom en (wellicht ook) executie (het ultieme verlies) te wachten staat. Dit wordt onderstreept door het toepasselijke en sfeerversterkende rocknummer I'm Deranged ('ik ben gestoord') van David Bowie, dat zowel tijdens tijdens de begingeneriek als tijdens de slotgeneriek weerklinkt. 

Vanwege het cirkelvormige slot, sluit het einde van Lost Highway aan bij het begin, en herbegint het verhaal dus ad infinitum. Ook dat deed ons denken aan L'Enfer van Claude Chabrol, want die film over de waanzin van obsessieve jaloezie eindigt niét met het traditionele opschrift Fin ('einde') maar integendeel met de woorden "Sans fin" ('eindeloos') omdat het stikjaloerse hoofdpersonage Paul en zijn (misschien ontrouwe) vrouw aan het eind van de film nog steeds de gevangen zijn van hun ontwrichte relatie, waarmee Chabrol duidelijkt maakt dat ziekelijke jaloezie (ongeacht of de partner al of niet ontrouw is) een bodemloze, eindeloze hel (enfer) is (niet alleen voor de partner, maar ook voor diegene die jaloers is), net zoals de hel die Lynch in Lost Highway evoceert.

Hierboven hebben we geprobeerd om het complexe, labyrinthische verhaal van Lost Highway toegankelijker te maken. Maar vermits Freds herinneringen aan zijn echte leven gedeeltelijk doorsijpelen in zijn droom, blijft de grens tussen verbeelding en werkelijkheid (doelbewust) vaag in Lost Highway, waardoor de film een kunstwerk is dat openstaat voor verschillende interpretaties. Dat is mee te danken aan het ingenieuze, raadselachtige, 'cirkelvormige' scenario, dat geschreven werd door Barry Gifford en regisseur David Lynch.

Briljante sfeerschepping

Het unheimliche decorontwerp (let bv. op de beklemmende scènes in Freds modernistische woning in het eerste deel van de film), de briljante fotografie van Peter Deming en de creatieve montage van Mary Sweeney dragen bij tot de unieke Lyncheaanse sfeer van Lost Highway en zijn vandaag nog steeds een vruchtbare inspiratiebron voor cineasten en filmvaklui. Dat geldt ook voor de geniale soundtrack, met onheilspellende soundscapes en toepasselijke, sfeerversterkende muziek van Angelo Badalamenti, Barry Adamson, Trent Reznor, David Bowie, Lou Reed, Rammstein, Marilyn Manson, The Smashing Pumpkins en Antônio Carlos Jobim. 

Die briljante sfeerschepping maakt van Lost Highway een tragiromantisch misdaaddrama dat tegelijk dicht in de buurt komt van een mysterieuze horrorthriller.

Minpunten? Ach, de vertolking van Balthazar Getty als Pete maakte op ons een nogal tamme indruk, wat ook ligt aan zijn rol als een lijdzaam droompersonage dat veeleer ondergaat dan proactief handelt (in tegenstelling tot Fred, die controlezuchtig is en proactief handelt). Maar de andere hoofdrolspelers zorgen voor memorabele vertolkingen, met glansrollen van Bill Pullman als de getroebleerde Fred en vooral van Patricia Arquette in haar briljante dubbelrol als de supersensuele en onpeilbare femme fatale Alice/Renée, Robert Loggia als de dreigende Mr. Eddy/Dick Laurent, Michael Massee als de gluiperige Andy, en Robert Blake als de angstaanjagende Man in het Zwart.

Kortom, Lost Highway is een uniek, provocerend meesterwerk dat we elke cinefiel kunnen aanbevelen. 

U kan de hele film hier bekijken.

JN.

Lost Highway (USA-1997): beschikbaar op dvd en blu-ray disc.

Met: Bill Pullman, Patricia Arquette, Balthazar Getty, Robert Loggia, Robert Blake en Michael Massee.

Genre: psychologische relatiethriller / neo noir / romantisch drama / erotiek / misdaad / mysterie / horror

Klik op de oranje links voor:

- de hele film: Lost Highway - full movie

- een achtergrondartikel: Onze favoriete films: Top 35

- een achtergrondartikel: Visuele meesterwerken: Top 80