Een huiveringwekkende familietragedie

Hereditary  van Ari Aster     ★★★★½

Dit ijzersterke langspeelfilmdebuut van de eigenzinnige Amerikaanse cineast Ari Aster ging begin dit jaar in première op het Sundance Film Festival, werd daar door pers en publiek geprezen als de meest angstaanjagende film van het jaar en groeide deze zomer uit tot een internationale kaskraker. 

Hereditary (één van onze favoriete horrorfilms) verdient alle lof en is inderdaad de beste horrorfilm van het jaar. 

Zoals de titel reeds aangeeft -Hereditary betekent Erfelijk- is de film tevens een beklijvend familiedrama, met boeiende betekenislagen die gradueel onthuld worden. 

Hieronder proberen we SPOILERS te beperken, maar wie de film nog niet gezien heeft en zich onbevangen wil laten verrassen door de onvoorspelbare plotwendingen kan nu stoppen met lezen.

V.l.n.r.: Milly Shapiro als dochtertje Charlie, Toni Collette als moeder Annie,
Gabriel Byrne als vader Steve, en Alex Wolff als zoon peter. 

Tussen tragedie en horror

Oma Ellen wordt begraven met haar amulet.

Hereditary draait rond een disfunctionele Amerikaanse familie en begint met de begrafenis van de dominante en manipulatieve grootmoeder Ellen (bijrolletje van Kathleen Chalfant), die leed aan een meervoudige persoonlijkheidsstoornis. Haar volwassen dochter Annie (een intense glansrol van Toni Collette) had een haat-liefdeverhouding met haar moeder en onthult later in een therapeutische zelfhulpgroep dat haar vader depressies had en zelfmoord pleegde toen Annie nog een kind was. Je zou voor minder trauma's krijgen. 

Toni Collette als moeder Annie.

Ook Annie's eigen kinderen zijn getroebleerd: de 13-jarige Charlie (Milly Shapiro) is een introvert meisje met een excentriek uiterlijk en een notenallergie, die in haar boomhut macabere poppetjes knutselt; haar 16-jarige broer Peter (schitterend vertolkt door Alex Wolff) blowt zich suf met weed, onder meer omdat hij op gespannen voet leeft met moeder Annie. 

Steve (Gabriel Byrne) is de vader des huizes en vertolkt de stem van de rede: hij werkt als psychotherapeut en bemiddelt wanneer zijn vrouw en kinderen kibbelen en elkaar verwijten maken. 

Intussen sublimeert Annie, die werkt als kunstenares, haar familietrauma's door gedetailleerde miniatuurtaferelen te maken, zoals het schaalmodel van haar slaapkamer waarin zij poppetjes van zichzelf en haar man Steve in bed te slapen legt terwijl een eng poppetje van oma Ellen in de deuropening staat en toekijkt: een teken dat de schaduw van de dode grootmoeder nog steeds over de familie hangt...

Hereditary voelt aanvankelijk aan als een psychosociaal familiedrama, maar vloeit geleidelijk aan over in een fascinerende horrorthriller. Die overgang wordt aangekondigd met omineuze raadsels. Waarom droeg grootmoeder Ellen altijd hetzelfde vreemde amulet? Wat betekenen de woorden Satony, Zazas en Liftoach Pandemonium op de muren van de slaapkamers? Waarom onthoofdt Charlie een duif? En waarom klikt zij vaak met haar tong...? 

Wat is dochtertje Charlie van plan met een afgeknipte duivenkop?

De kijker blijft gissen, tot deze raadsels tijdens de onthutsende finale onthuld worden op een manier die van het drama een volbloed horrorfilm maken. Die nieuwe wending gaat echter enigszins ten koste van de aangrijpende psychologische dimensie van de familietragedie. 

Tijdens de briljante, langzame en onheilspellende opbouw van het spannende verhaal bleef de grens tussen werkelijkheid en verbeelding nog erg vaag en suggereerden de mentale stoornissen van de grootouders langs moederskant de mogelijkheid dat Hereditary in wezen gaat over angsten, wrok, schuldgevoelens en hallucinaties als gevolg van een erfelijke geestesziekte die als een familievloek wordt doorgegeven van generatie op generatie. Zo begint de film met een magistraal openingsshot, waarbij de camera eerst Charlie's boomhut in de tuin toont, vervolgens met een dolly out en een pan naar Annie's maquette van de eigen gezinswoning zwenkt, om tot slot met een dolly in te focussen op het speelgoedhuisje, waarin de poppetjes van zoon Peter en vader Steve met knappe special effects plots tot leven komen en het om de 'echte' Peter en Steve blijkt te gaan. De rest van de film zou zich dus kunnen afspelen in het speelgoedhuis als een fictief griezelverhaal, of in het hoofd van één of meerdere personages als verbeelding. De onthullingen in de finale lijken een louter psychologische interpretatie van de horrortaferelen echter tegen te spreken. Misschien is er een tussenoplossing: misschien gaat het om een combinatie van werkelijkheid en inbeelding; misschien leiden de angsten, wrok, schuldgevoelens en hallucinaties tot reële daden, waarbij de waanvoorstellingen misbruikt worden door personages met een verborgen agenda...? Die tussenoplossing vinden wij interessanter dan een 'letterlijke' interpretatie van de horrortaferelen, maar onze persoonlijke, psychologiserende voorkeur wijkt waarschijnlijk af van de bedoeling die regisseur Ari Aster voor ogen stond toen hij zelf het scenario van Hereditary schreef. Enerzijds verduidelijkte Aster in een interview met Variety weliswaar: "From very early on I was describing this as an existential horror film. It preys on the fears that don’t really have a remedy. (...) There are Machiavellian forces out there that conspire to hurt others. There are people who do not have your best interest at heart and are actively willing to do harm to you and actively sending energy in that direction." Tevens bevestigde Aster het tragische, noodlottige aspect van het familiedrama: "I see the film as being very Greek in that sense." Maar anderzijds verduidelijkte Aster in dit interview en elders meermaals dat de horrortaferelen in de finale van Hereditary ook realistisch bedoeld zijn en niet uitsluitend als waanvoorstellingen mogen begrepen worden. 

In het begin van de film komen de poppetjes in het miniatuurhuisje plots tot leven.

In sommige andere horrorthrillers wordt de dubbelzinnigheid, waarbij de grens tussen werkelijkheid en verbeelding vaag blijft, consequent volgehouden tot het einde, zoals in Roman Polanski's briljante psychologische horrorklassieker Rosemary's Baby uit 1968 (één van onze favoriete horrorfilms en één van onze favoriete films tout court; bekijk de trailer hier en een filmfragment hier). In de slotscène deinst het titelpersonage Rosemary weliswaar huiverend terug voor de schijnbaar duivelse ogen van haar pasgeboren baby, maar je krijgt de baby nooit te zien en er blijven minstens drie verklaringen mogelijk: de baby heeft normale ogen en Rosemary's reactie is een psychose; of de baby heeft inderdaad bizarre ogen, maar dat is een biologisch verklaarbaar gevolg van de kruiden en medicatie die Rosemary tijdens haar zwangerschap stiekem toegediend kreeg door haar manipulatieve buren en dokter; of de baby is daadwerkelijk bezeten en heeft letterlijk de ogen van de duivel. En zo kan je Rosemary's Baby blijven herbekijken, zonder dat de film inboet aan zijn meerzinnige diepte. 

De finale van Hereditary daarentegen ondergraaft tot op zekere hoogte de intrigerende meerzinnigheid die voorafging tijdens de briljante opbouw van de familietragedie. Maar dat is zowat het enige noemenswaardige minpunt van Hereditary.

Met zijn combinatie van psychologie, gezinsdrama en horror, deed Hereditary ons niet alleen denken aan Rosemary's Baby, maar ook aan andere spannende films die spelen met de grens tussen werkelijkheid, verbeelding en psychosociale gezinsdynamiek, zoals:

- The Shining van Stanley Kubrick uit 1980 (ook één van onze favoriete horrorfilms, alsook één van onze favoriete films over seriemoorden en één van onze favoriete films tout court; bekijk de trailer hier en de hele film hier);

- Donnie Darko van Richard Kelly uit 2001;

- The Babadook van Jennifer Kent uit 2014 (bekijk een filmfragment hier); 

- en The Witch van Robert Eggers uit 2015 (bekijk de trailer hier).

Ook Don't Look Now van Nicolas Roeg uit 1973 (ook één van onze favoriete horrorfilms; bekijk de hele film hier), met zijn focus op familiale rouwverwerking en parapsychologie, is niet veraf in Hereditary. 

De horroraspecten van Hereditary herinneren tevens aan The Exorcist van William Friedkin uit 1973 (ook één van onze favoriete horrorfilms; bekijk de trailer hier), Burnt Offerings van Dan Curtis uit 1976 (bekijk de hele film hier), The Amityville Horror van Stuart Rosenberg uit 1979 en Poltergeist van Tobe Hooper en Steven Spielberg uit 1982: horrorfilms die ook draaien rond een familie.

Hebben we hiermee nu te veel verklapt? Niet echt, want Hereditary is een unieke film die u sowieso op het puntje van uw stoel zal houden met verrassende plotwendingen en een rist onvergetelijke scènes. Sterke voorbeelden: Annie's onthullende zelfhulpgroep-sessie; de scène met zoon Peter en dochtertje Charlie in de auto na afloop van een feestje; het shot van een met mieren bedekt hoofd; Annie slaapwandelt naar het bed van haar zoon Peter; de intense familieruzie aan de eettafel; Peter krijgt een gruwelijke inzinking op school; Annie bonkt met haar hoofd op de klapdeur van de zolder; de slotscènes...

Alex Wolff als de getroebleerde zoon Peter.

Een pluim voor cast en crew

Toni Collette draagt deze film met haar veelzijdige, emotionele vertolking van de verbitterde en overspannen moeder. Ook Alex Wolff maakt indruk met zijn complexe en genuanceerde vertolking van de gealiëneerde zoon. Milly Shapiro heeft de juiste, vreemde uitstraling voor haar rol van het onpeilbare dochtertje. En Gabriel Byrne toont zijn onbaatzuchtigheid met zijn ingehouden vertolking van de nuchtere vader.

Ook de technische ploeg verdient een pluim, vooral dankzij het knappe camerawerk van Pawel Pogorzelski, de degelijke montage van Lucian Johnston en Jennifer Lane, de zenuwslopende muziek van jazzmuzikant Colin Stetson en de geslaagde special effects (behalve de digitale vliegen op zolder). 

Kortom, Hereditary is het beste horrordebuut sinds It Follows van David Robert Mitchell uit 2014 (ook één van onze favoriete horrorfilms; lees onze recensie hier en bekijk de trailer hier).

JN.

Hereditary (USA-2018): in de bioscoop sinds 27 juni 2018.
Met: Toni Collette, Alex Wolff, Gabriel Byrne en Milly Shapiro.

Genre: horror / thriller / psychosociaal familiedrama / mysterie

Klik op de oranje link voor de trailer: Hereditary - trailer