Een stijloefening in vintage erotica

The Duke of Burgundy  van Peter Strickland     ★★★½

Evelyn (gespeeld door Chiara D'Anna) voert als huismeid van de strenge Cynthia (Sidse Babett Knudsen) elke dag dezelfde routineuze taken uit. Die taken gaan echter véél verder dan van wat men van een huismeid mag verwachten. Waarom laat zij zich zo vernederen door Cynthia...?  

Meesteres en slavin

The Duke of Burgundy (2014) is een nieuw romantisch drama over de complexe liefde tussen twee vrouwen, verpakt in een fascinerende stijloefening die teruggrijpt naar sado-masochistische erotica uit de jaren 60 en 70. 

Vanaf de begingeneriek is duidelijk dat de Engelse regisseur Peter Strickland zich liet inspireren door de beeldtaal van films uit de sixties en seventies, met name door Belle de Jour (1967) van Louis Buñuel, Die bitteren Tränen der Petra von Kant (1972) van Rainer Werner Fassbinder, exploitation movies van B-film-regisseurs zoals Jess Franco, en de giallo-horrorthrillers van Italiaanse cineasten zoals Dario Argento. Lees hier een lijstje met zes films die Strickland naar eigen zeggen inspireerden.

Chiara D'Anna als Evelyn.

De gestileerde horrorfilms van Dario Argento waren trouwens ook een belangrijke inspiratiebron voor Stricklands vorige film Berberian Sound Studio (2012), die het resultaat was van een interessante kruisbestuiving tussen het Italiaanse giallo-genre, de gothic horror-films van de Britse studio Hammer Film Productions en de paranoia in de Amerikaanse mysteriethrillers The Conversation (1974) van Francis Ford Coppola (lees onze recensie hier) en Blow Out (1981) van Brian De Palma (bekijk de hele film hier). 

The Duke of Burgundy bevat géén horror, maar wel een onderhuidse claustrofobische spanning die voortvloeit uit de duistere draaikolk van verboden verlangens waarin Evelyn en Cynthia meegezogen worden. Strickland focust daarbij vooral op de wisselende dynamiek tussen beide vrouwen, waarin niet altijd even duidelijk is wie van beiden nu eigenlijk de lakens uitdeelt. Net zoals tussen de butler en zijn werkgever in het psychosociaal drama The Servant (1963), gespeeld door Dirk Bogarde en James Fox, is ook tussen Evelyn en Cynthia sprake van een Hegeliaanse meester-slaaf-dialectiek waarin de rollen vaak worden omgedraaid. Zo blijkt 'meesteres' Cynthia even afhankelijk van 'slavin' Evelyn als vice versa.

Vlinders

In The Servant (geregisseerd door Joseph Losey) ging het over de machtsverhouding tussen twee mannen. The Duke of Burgundy daarentegen speelt zich af in een exclusief vrouwelijk wereldje: er komt geen enkele man in beeld. De enige 'man' komt voor in de filmtitel, The Duke of Burgundy, die verwijst naar de sleutelbloemvlinder of Hamearis lucina. Vlinders zijn trouwens een leidmotief in deze film. Cynthia is immers een lepidopterologe (vlinderdeskundige) en woont samen met Evelyn lezingen over vlinders bij. Deze gevleugelde insecten staan in de film wellicht symbool voor (het verlangen naar) metamorfose, vermits vlinders groeien uit de transformatie van rupsen tot vliegende, 'vrije' insecten. Hiermee zijn we meteen beland bij het onderhuidse thema van de film: Cynthia sluit Evelyn 's nachts op in een kist, maar beiden zitten gevangen in de rituelen van hun relatie. Beiden verlangen, elk op hun eigen manier, naar transformatie, maar ze staan elkaar (en zichzelf) daarbij ook in de weg en hervallen voortdurend in oude gewoontes. Hierdoor sluiten ze elkaar en zichzelf als het ware op in de 'kist' van hun relatie.

Tijdloze droom

The Duke of Burgundy heeft een dromerige, surrealistische kwaliteit. De film is heel mooi in beeld gebracht (onder leiding van de cameraman Nic Knowland), met een zachte belichting die doet denken aan de foto's van David Hamilton uit de jaren 70. Heel wat shots zijn poëtisch genoeg om in te kaderen: Evelyns gezicht tegen de achtergrond van wit-blauwe badkamertegels; zeepbellen op ondergoed dat in de week ligt; een soezende Siamese kat; een in slow motion vliegende mot. 

De film werd opgenomen in Hongarije en speelt zich goeddeels af in een ouderwets landhuis. Ook de aristocratische garderobe van Cynthia (een klassieke rok of beige rijbroek, laarzen in zwart leder, satijnen bloezen en zwarte lingerie) en de onderdanige, ouderwetse kleding van Evelyn geven de film een tijdloze aanblik.

Schijn bedriegt

Op het eerste zicht voelt The Duke of Burgundy aan als een oud, luxueus modeblad met suggestieve foto's van pikante vrouwen. Maar de kunstzinnige montages van shots met geclassificeerde vlinders, de close-ups van larven en insecten, het zoemende geluid van vlinders op de soundtrack, en de onheilspellende push-ins op de donkere kist waarin Evelyn haar nachten doorbrengt, maken duidelijk dat Strickland dieper wilde graven; onder de oppervlakte van het wereldje waarin Evelyn en Cynthia leven. In dat opzicht deed The Duke of Burgundy ons soms denken aan Mulholland Drive (2001) van David Lynch (één van onze favoriete films): ook een romantisch drama over een vreemde relatie tussen twee vrouwen waarin onvervulde verlangens centraal staan en niets is wat het lijkt.  

Tijdens de scène waarin Cynthia en Evelyn luisteren naar een lezing over vlindersoorten die er hetzelfde uitzien maar toch een verschillend geluid produceren, glijdt de camera langs de toehoorders: allemaal vrouwen, maar toch onderling verschillend. Net als Cynthia en Evelyn: twee vrouwen, maar toch verschillend; veroordeeld tot elkaar als gevangenen van hun wederzijdse, maar onderling verschillende verlangens. 

Sidse Babette Knudsen als Cynthia.

Subtiel

Voor een film over kinky erotiek is The Duke of Burgundy opvallend 'introvert'. Zo wordt er amper naakt getoond, maar veeleer gesuggereerd. En dat werkt. De sporadische humor (let op de modepoppen in het publiek tijdens de lezing, en op de vermelding in de eindgeneriek van een human toilet consultant) geeft trouwens aan dat Strickland zijn in wezen teder liefdesdrama zelf met een korreltje zout neemt en vooral bedoelde als een play op vintage erotica. 

Omdat de humor subtiel blijft, is The Duke of Burgundy echter geen volbloed zwarte komedie. En omdat de film uiteindelijk ook nooit echt spannend wordt, is hij evenmin een erotische thriller. Zelfs op dramatisch vlak blijft de film wat te vrijblijvend. Dat ligt niet aan Sidse Babett Knudsen (bekend van de Deense tv-serie Borgen), die uitstekend acteert in The Duke of Burgundy, noch aan de Italiaanse Chiara D'Anna, die verdienstelijk acteert, maar aan het door Strickland zelfgeschreven scenario. Strickland lijkt de personages en hun verhaal soms ondergeschikt te maken aan de 'cinefiele' verwijzingen naar zijn inspiratiebronnen. Dit is echter pas zijn derde langspeelfilm (zijn concertfilm over popzangeres Björk niet meegerekend), wat verklaart waarom Strickland misschien nog niet genoeg zelfvertrouwen had om zijn inspiratiebronnen nog meer te overstijgen. Toch is The Duke of Burgundy een bioscoopbezoekje waard. Vergeet het overroepen Fifty Shades of Gray van  Sam Taylor-Johnson en laat u meevoeren door de dromerige erotiek van Peter Strickland.

JN.

The Duke of Burgundy (Groot-Brittannië-2014): in de Belgische bioscopen vanaf 17 juni 2015.

Met: Sidse Babett Knudsen en Chiara D'Anna.

Genre: erotiek / romantisch drama

Klik op de oranje link voor de trailer: The Duke of Burgundy - trailer

Onder deze kunstzinnige stijloefening in vintage sadomasochistische erotica
gaat een in wezen teder liefdesdrama schuil.