Tot op het bot

Touching the Void  van Kevin MacDonald     ★★★½

Touching the Void is een filosofische parabel
over de flinterdunne grens tussen leven en dood.

In de lente van 1985 reisden de 25-jarige Joe Simpson en de 21-jarige Simon Yates naar een uithoek van het Peruaanse Andesgebergte. Als ervaren en ambitieuze bergbeklimmers hadden de twee Britse vrienden hun zinnen gezet op de top van de Siula Grande. Hun poging om de nog onbeklommen westelijke flank van deze 6.356 meter hoge berg te bedwingen zou hun leven onherroepelijk veranderen…

Gebaseerd op het gelijknamige boek van Joe Simpson, voltooide de Schotse regisseur Kevin MacDonald in 2003 een adembenemend docudrama over de lotgevallen van deze twee avonturiers. Touching the Void is niet alleen een van de beste films over de klimsport, maar tevens een fascinerende parabel over vriendschap, (zelf)vertrouwen, (over)moed en de vastberaden wil om te overleven.

Helletocht

"We klimmen omdat het leuk is”, zegt Joe Simpson in de proloog op Touching the Void. “We waren nogal anarchistisch en onverantwoordelijk. We hadden lak aan alles en iedereen. We wilden gewoon de wereld beklimmen. En we amuseerden ons geweldig. Maar af en toe liep het verschrikkelijk mis. En dan was het minder leuk…”

Minder leuk: een eufemisme dat kan tellen, want wat Simpson het volgende anderhalf uur in zijn eigen woorden beschrijft en door de Ierse acteur Brendan Mackey wordt nagespeeld, is niets minder dan een helletocht. Een helletocht die Simpson overleefde, want hij kan ze navertellen, maar waarvan de reconstructie daarom niet minder beklijvend is. Door de nagespeelde scènes in het Andesgebergte af te wisselen met het commentaar van Simpson en Yates wordt de kijker er immers voortdurend aan herinnerd dat wat zich op het scherm afspeelt geen fictie, maar bittere werkelijkheid is. En omdat die werkelijkheid ons bevattingsvermogen overstijgt, omdat ze sterker is dan fictie zou kunnen zijn zonder ongeloofwaardig te worden, verveelt Touching the Void geen moment en blijven we aan het scherm gekluisterd. We weten van meet af aan dat Simpson zijn hachelijke avontuur zal overleven, maar kunnen amper geloven wat we zien en willen weten hoe hij zijn hachje redt...

De roep van het onbekende

De westelijke flank van de Siula Grande was de laatste grote flank van die reusachtige berg die in 1985 nog door niemand beklommen was. De uitdaging om gewapend met niets meer dan touwen, pikhouwelen, klimschoenen en een dosis jeugdige overmoed het Grote Onbekende te bedwingen, bleek voor Simpson en Yates onweerstaanbaar: “Hoe dichter je bij de dood staat, hoe beter je beseft dat je leeft.”



De 6.356 meter hoge Siula Grande in Peru.
(klik op de foto om ze te vergroten)

Touching the Void begint in het basiskamp dat de twee Britten hebben opgetrokken op ongeveer zeven kilometer van de voet van de Siula Grande. Een afgelegen, desolate plek in het Andesgebergte, op twee dagen loopafstand van het dichtstbijzijnde dorp. Richard Hawking (in het filmgedeelte vertolkt door Ollie Ryall), een Brits toerist zonder klimervaring die Simpson en Yates in de Peruaanse hoofdstad Lima op sleeptouw nam, zal op het basiskamp letten terwijl het klimmersduo aan zijn avontuur begint. 

En dat het een gevaarlijk avontuur wordt, weten Joe Simpson en Simon Yates maar al te goed. Eerdere expedities om de westelijke flank van de Siula Grande te beklimmen mislukten immers allemaal. Dat schrikt de jonge Britten echter niet af. Integendeel, het maakt de uitdaging er voor hen nog nog verleidelijker op: “We dachten: wij kunnen het, wij zijn beter dan hen!” Joe en Simon besluiten bovendien om de berg in pure ‘alpinestijl’ te beklimmen. Dat wil zeggen: niet met touwen langs vooraf aangebrachte ankerpunten via verschillende tussenkampen, maar in één ruk van het basiskamp naar de top. Een erg roekeloze beslissing, want dan kun je bij eventuele problemen of ongevallen niet terugvallen op een dichtbij gelegen kamp. Wie gewond raakt, heeft in die omstandigheden weinig overlevingskansen. 

Vliegjes op een reus



De beklimming van de Siula Grande verloopt voorspoedig. Het is zonnig, helder weer en de twee klimmers genieten van het adembenemende uitzicht op het Andesgebergte. “Het is een van de mooiste plekken ter wereld”, zegt Simon. “Je hebt er een gevoel van ruimte en vrijheid dat je doet ontsnappen aan de stress van het dagelijkse leven.” De camera zoomt uit en het klimmersduo lijkt even klein als twee minuscule vliegjes op de imposante bergwand. De bewondering die je ook als kijker voelt voor het indrukwekkende landschap, maakt stilaan plaats voor een gevoel van dreiging. En je vraagt je af: waar zijn die twee in godsnaam aan begonnen? 

Joe en Simon zijn voor hun avontuur volledig op elkaar aangewezen. Als klimpartners vergt dat hun wederzijds, blindelings vertrouwen. Het touw dat hen met elkaar verbindt fungeert weliswaar als ultiem reddingsmiddel maar kan ook hun doodvonnis betekenen. Als een van beiden valt en de haak in het ankerpunt loslaat, storten ze immers allebei onherroepelijk hun dood tegemoet. 

Tijdens de tweede dag van hun beklimming beginnen Joe en Simon stilaan de gevolgen van hun overmoed te beseffen: “We hadden het gevoel dat we in een val klommen.” Maar opgeven doen ze niet en op dag drie staan de uitgeputte maar trotse avonturiers eindelijk op de top van de Siula Grande. Het is hen gelukt! Uit het oosten komen echter grote wolken aanzetten...

De wet van Murphy

Tachtig procent van de ongevallen in de klimsport gebeurt tijdens de afdaling. Joe en Simon weten dat en doen het voorzichtig aan. Maar alles zit hen tegen. Een dichte mist komt opzetten en het duo verdwaalt. Hun gasflessen geraken leeg en ze kunnen geen sneeuw meer smelten om hun drinkbussen met water te vullen. Op dag vier slaat het noodlot toe: Joe valt en breekt zijn rechterbeen. Simon (gespeeld door Nicholas Aaron) beseft dat hij zijn eigen leven op het spel zet als hij probeert om zijn vriend naar beneden te krijgen. Maar hij laat Joe niet in de steek. Tot overmaat van ramp steekt een sneeuwstorm op en glijdt Joe weg in een ravijn. Simon kan door de sneeuwstorm niet zien wat er met Joe aan de hand is en voelt alleen diens loodzware gewicht aan het touw hangen. Hij heeft geen andere keuze dan het touw door te snijden...

Daarna volgt de onvoorstelbare lijdensweg die Joe zal moeten doorstaan om in de vrieskou zonder pijnstillers en voedsel tot in het basiskamp te geraken: de diepe eenzaamheid die hij voelt in een bodemloze gletsjerspleet, de ontnuchterende confrontatie met zijn eigen kwetsbaarheid en goddeloosheid wanneer hij zich verzoent met zijn schijnbaar onafwendbare dood, het overlevingsinstinct dat het van hem overneemt en hem met de moed der wanhoop dieper in de ijsgrot doet afdalen, op zoek naar een uitweg. En daarna de bovenmenselijke inspanning om met een gebroken been over de kilometerslange gletsjer naar beneden te kruipen... 

Het gelaat van de leegte

Touching the Void gaat over veel meer dan de bovengrenzen van de klimsport. Het is een filosofische parabel over leven en dood en de flinterdunne grens tussen beide. Zo is de hilarische, psychedelische scène waarin Joe over de gletsjer kruipt en in zijn hoofd het deuntje van Boney M’s Brown Girl in the Ring hoort zonder twijfel een van de meest beklijvende filmscènes ooit over een man in nood. Joe komt zichzelf verschillende keren genadeloos tegen. Hij ziet de dood in het gelaat en staat meer dan eens op het punt om op te geven. Maar sterven op de tonen van Boney M: dat nooit! 



(klik op de foto om ze te vergroten)

Het betoverende landschap fungeert in Touching the Void overigens als meer dan louter decor. Het is veeleer een personage. De Siula Grande en zijn omgeving werden treffend in beeld gebracht als een onaards mooi, maar tevens angstaanjagend oord. Met de poedersneeuw en wolkenslierten die langzaam over zijn flanken zweven en hem omhullen als een geheimzinnige sluier heeft de Siula Grande veel weg van een boosaardige reus. In feite spelen de bergen in Touching the Void zo niet de hoofdrol dan toch een grandioze glansrol.

De unheimliche spanning die de hele film als een zwaard van Damokles boven het hoofd van de onfortuinlijke klimmers hangt, wordt versterkt door de sfeervolle, onheilspellende muziek van Alex Heffes en Bevan Smith. Ook de trefzekere montage van Justine Wright houdt de toeschouwer op het randje van zijn stoel. En last but not least is het ook genieten van de ironische zelfspot waarmee Simpson en Yates het commentaar op hun tragedie verteerbaar houden.

Kortom, wie een passionele film over bergbeklimmen wil zien, hoeft geen vrede te nemen met oppervlakkige en ongeloofwaardige Hollywoodproducties zoals Cliffhanger en Vertical Limit, en geraakt met Touching the Void moeiteloos in hogere sferen.

JN.

Touching the Void (Groot-Brittanië-2003): beschikbaar op dvd (ook te bekijken via onderstaande link).
Met: Joe Simpson, Simon Yates, Brendan Mackey en Nicholas Aaron.

Genre: docudrama / avontuurlijke thriller

Klik op de oranje link om de hele film te bekijken: Touching the Void (2003) - full movie

Lees hieronder verder voor achtergrondinfo over Joe Simpson, Simon Yates en regisseur Kevin MacDonald.

Kevin MacDonald (regisseur): in het spoor van zijn grootvader 

Kevin MacDonald is de kleinzoon van
de legendarische cineast Emeric Pressburger.

Kevin MacDonald is de kleinzoon van Emeric Pressburger, de legendarische Britse cineast van Hongaarse afkomst die samen met zijn al even beroemde vakgenoot Michael Powell meesterwerken inblikte als Black Narcissus en The Red Shoes. Met zo’n filmbloed in de aderen hoeft het geen verbazing te wekken dat MacDonald al op jonge leeftijd zelf aan het filmen sloeg. Met succes, want Macdonald is intussen uitgegroeid tot een van de beste documentairemakers aller tijden.

Kevin MacDonald werd geboren op 28 oktober 1967 in het Schotse Glasgow. Na zijn studies aan het Glenalmond College, schreef hij in 1994 Emeric Pressburger: The Life and Death of a Screenwriter, een biografie over zijn grootvader. Een jaar later verfilmde hij het boek in de documentaire The Making of an Englishman. Na de documentaires Chaplin’s Goliath (over de rijzige Schotse acteur Eric Campbell, die in Chaplins stille films de bebaarde slechterik speelde), Howard Hawks: American Artist en Donald Cammell: The Ultimate Performance (over de eigenzinnige Britse cineast Donald Cammell), regisseerde MacDonald in 1999 One Day in September. Deze film over de moordaanslag op de Israëlische atleten tijdens de Olympische Spelen in München werd in 2000 bekroond met de Oscar voor beste documentaire. MacDonald was toen al getrouwd met Tatiana Lund, een decorontwerpster die onder meer verantwoordelijk was voor de decors van de succesvolle Britse dansfilm Billy Elliot. 

In 2001 voltooide MacDonald Being Mick, een boeiende tv-documentaire over het privé-leven van rockster Mick Jagger tijdens de opname van diens album Goddess in the Doorway. Ook MacDonalds volgende project was een schot in de roos: Touching the Void groeide uit tot de succesvolste documentaire in de Britse filmgeschiedenis en won in 2004 een BAFTA voor beste Britse film. Wie meer wil weten over hoe de aartsmoeilijke opnames van dit spannende docudrama verliepen, kan zich de dvd's Touching the Void: Return to Siula Grande en The Making of Touching the Void aanschaffen. 

In 2006 bracht MacDonald The Last King of Scotland uit, een boeiende biopic over Idi Amin, met een uitstekende Forest Whitaker in de rol van de beruchte Oegandese dictator. Een jaar later volgde My Enemy’s Enemy, een ontluisterende documentaire over de naoorlogse banden tussen de nazibeul Klaus Barbie en de geheime diensten van de geallieerden. Vorig jaar kwam MacDonalds meest recente bioscoopfilm uit: State of Play, een thriller met een sterrencast, onder wie Russel Crowe, Ben Affleck, Rachel MacAdams, Hellen Mirren en Robin Wright. Het heeft een tijdje geduurd, maar ook Hollywood heeft intussen blijkbaar het talent van Pressburgers kleinzoon ontdekt.

Joe Simpson (zichzelf): onverbeterlijke avonturier 



De boeken van Joe Simpson onderscheiden
zich van de doorsnee reisliteratuur vanwege
zijn existentiële beschouwingen
over de klimsport.

De naam van Joe Simpsons officiële website spreekt voor zich: www.noOrdinaryJoe.co.uk. Gewone stervelingen zouden zich niet eens wagen aan het avontuur dat Simpson in 1985 naar de top van het Andesgebergte bracht en hem bijna het leven kostte. Maar zelfs na die tragische expeditie hing Simpson zijn klimschoenen niet aan de haak. Integendeel, deze onverbeterlijke avonturier deinst er vandaag nog steeds niet voor terug om ’s werelds hoogste bergen te beklimmen.

Joe Simpson werd geboren op 13 augustus 1960. Toen hij in 1985 met zijn vriend en klimpartner Simon Yates in het Peruaanse Andesgebergte aan de beklimming van de 6.356 meter hoge Siula Grande begon, stond hij bij collega’s al bekend als een uitstekend alpinist. Wereldfaam viel hem echter pas drie jaar later te beurt, toen hij zijn bestseller Touching the Void publiceerde: een openhartig relaas van de ontberingen die hij doorstond tijdens de afdaling van de Siula Grande. Het boek, dat wereldwijd wordt beschouwd als een van de beste in zijn genre, werd in 1988 bekroond met de Boardman Tasker Prijs voor Bergliteratuur. In 2003 verfilmde de Schotse regisseur Kevin MacDonald het boek in een gelijknamig docudrama, waarin Simpson zelf commentaar geeft op zijn hachelijk avontuur in het Andesgebergte. De film bevestigde Simpsons reputatie als een begenadigd, meeslepend verteller; een kwaliteit die ook af te leiden valt uit zijn andere boeken:

- in The Beckoning Silence doet Simpson zijn beklimming van de Alpenreus Eiger uit de doeken en filosofeert hij over de existentiële valkuilen van de klimsport;
- This Game of Ghosts is een vervolg op Touching the Void en beschrijft hoe Simpson in het Himalayagebergte ten val komt tijdens zijn beklimming van de Pumori;
- in Storms of Silence neemt hij het op voor de door China onderdrukte Tibetanen;
- en Dark Shadows Falling is een scherpe aanklacht tegen de commercialisering van Mount Everest.

Wat Joe Simpson onderscheidt van zijn collega-klimmers die de pen ter hand nemen, is de onnavolgbare manier waarop hij het feitenmateriaal van zijn klimavonturen combineert met filosofische beschouwingen die het doorsnee reisverhaal qua diepgang en maatschappelijke relevantie ver overstijgen. In dat opzicht doen zijn boeken denken aan die van journalist Jon Krakauer, wiens autobiografische Into Thin Air ook behoort tot de top van de bergbeklimmersliteratuur.

Simon Yates (zichzelf): dromen van de bergen



Simon Yates is nog niet uitgekeken op de bergen
en staat tegenwoordig aan het hoofd van een
bedrijf dat expedities organiseert.

Simon Yates werd geboren in 1963 in Leicestershire. Voor hij aan zijn klimcarrière begon, studeerde deze nuchtere Brit biochemie. Inmiddels heeft Yates enkele van de hoogste bergtoppen ter wereld bedwongen, waaronder de Khan Tengri in Kazachstan. Zijn beklimming van de Siula Grande in Peru liep bijna fataal af voor zijn vriend en klimpartner Joe Simpson.

Het avontuur dat hij in 1985 in het Andesgebergte aan de zijde van Joe Simpson beleefde, zal voor Simon Yates altijd een bittere bijsmaak blijven hebben. Zij waren weliswaar de eersten die erin slaagden om de levensgevaarlijke westelijke flank van de Siula Grande te beklimmen, maar betaalden daar een hoge prijs voor. Yates geraakte vrijwel ongedeerd beneden, maar moest daarvoor eerst het touw doorsnijden waaraan zijn vriend bengelde. Simpson overleefde het drama slechts dankzij zijn onvoorstelbare doorzettingsvermogen. Hoewel Simpson hem in Touching the Void vrijpleit van schuld –“Ik zou hetzelfde gedaan hebben”- werd Yates door sommigen verweten een egoïstische verrader te zijn die zijn eigen hachje had gered door dat van zijn klimpartner op te offeren.

Dat weerhield Yates er echter niet van om op zijn beurt twee succesvolle autobiografische boeken te publiceren: Against the Wall (1997) en The Flame of Adventure (2001). Momenteel woont Yates met zijn vrouw en dochter in het Engelse Cumbria, waar hij zijn dagen vult met het schrijven van boeken en lezingen, en met het voorbereiden van nieuwe expedities met zijn bedrijf Mountain Dream.

Filmprijzen

Touching the Void won in totaal vijf internationale filmprijzen en kreeg zes nominaties. Enkele van de belangrijkste onderscheidingen:

• Een BAFTA voor beste Britse film.
• Een British Independent Film Award voor beste documentaire en beste fotografie.
• De Evening Standard British Film Award voor beste film.
• De prijs van de filmpers in Seattle voor beste documentaire.





Weetjes: geen trucage!

• Touching the Void werd niet alleen opgenomen in het Andesgebergte, waar de film zich afspeelt, maar ook gedeeltelijk in de Alpen, waar heel wat van de close-ups werden ingeblikt.

• Voor sommige gevaarlijke, van op grote afstand gefilmde klimscènes werd een beroep gedaan op Joe Simpson en Simon Yates zelf, in plaats van op de acteurs die hen vertolken in de film.

• In de jaren negentig koesterde Fogwood Films, het productiebedrijf van de Amerikaanse actrice Sally Field, enige tijd plannen om van Touching the Void een Hollywood-productie te maken met filmster Tom Cruise in de hoofdrol. Dat project ging echter niet door.

• De voet van de Siula Grande ligt hoger dan de top van de Mont Blanc, Europa’s hoogste berg. Geen wonder dus dat cameraman Keith Partridge heel wat ontberingen (waaronder echte sneeuwstormen) doorstond tijdens de opnames van Touching the Void. Zelf een niet onverdienstelijke bergbeklimmer, is Partridge naar eigen zeggen vooral trots op de scène waarin Simon het koord doorsnijdt en Joe naar beneden valt: “Die scène is, zoals haast alle scènes in de film, geen trucage!”