Wraakzucht als levensbloed

The Revenant  van Alejandro González Iñárritu     ★★★★★

Het gebeurt niet vaak dat we aan een film de hoogste score van vijf sterren toekennen. Daarvoor moet de film in kwestie uitblinken op zowat alle vlakken: het scenario moet blijven boeien; de montage moet kloppen qua structuur en ritme; het camerawerk en het production design moeten bekoren en aansluiten bij het verhaal en de thematiek; je moet de acteurs, hun kostuums en eventuele special effects kunnen geloven; de muziek moet een meerwaarde verlenen; en de regisseur moet al deze elementen met elkaar verbinden tot een Gesamtkunstwerk dat je emotioneel raakt en persoonlijk aanspreekt. Tot slot moet de film ook een eigen karakter en voldoende 'diepte' hebben, waardoor hij een tijdloze dimensie heeft en ook overeind blijft na meerdere visies. The Revenant van de Mexicaanse regisseur Alejandro González Iñárritu is zo'n meesterwerk. 

Bekend van onder meer zijn eerdere films Amores Perros en 21 Grams, brak Iñárritu in 2015 pas echt door bij het grote publiek met zijn uitstekende tragikomedie Birdman: één van de beste films van het afgelopen jaar, die vier Oscars in de wacht sleepte, waaronder die voor beste film en beste regie. Lees onze recensie hier en bekijk de trailer hier. Met zijn nieuwe en epische overlevingsdrama The Revenant, dat behoort tot onze favoriete westerns, bevestigt Iñárritu zijn reputatie als één van de meest getalenteerde cineasten van zijn generatie.

Een screenshot uit The Revenant.

Alleen in de wildernis

Gebaseerd op de gelijknamige roman van Michael Punke uit 2002, vertelt The Revenant het verbijsterende, waargebeurde verhaal van de Amerikaanse avonturier en pelsjager Hugh Glass, gespeeld door Hollywoodster Leonardo DiCaprio. 

Tekening van de echte Hugh Glass.

Het verhaal begint in 1823, wanneer Glass de bovenloop van de Missouri-rivier in de wildernis van de Amerikaanse staat South Dakota opvaart als gids van een pelsjagersexpeditie onder leiding van kapitein Andrew Henry (Domhnall Gleeson). Op de vlucht voor agressieve Arikara-indianen (ook wel Ree genoemd), laten de blanke pelsjagers hun boot in de steek en keren zij te voet terug naar hun afgelegen fort. Onderweg wordt Glass echter aangevallen en ernstig verwond door een grizzlybeer. Om hun hachelijke terugkeer naar het fort niet te vertragen, besluiten de expeditieleden om Glass achter te laten. Zijn half-indiaanse zoon Hawk (Forrest Goodluck), de doorgewinterde pelsjager John Fitzgerald (Tom Hardy) en diens jongere collega Jim Bridger (Will Poulter) blijven bij Glass om hem niet in zijn eentje te laten sterven en hem te begraven. Wanneer Glass echter 'weigert' te sterven, zorgt de hardvochtige Fitzgerald er voor dat Glass toch alleen achterblijft in de wildernis. Glass doet er alles aan om te overleven en zint op wraak...

Leonardo DiCaprio als Hugh Glass.

Mens en natuur

De tragische lotgevallen van Glass zijn al eerder verfilmd, onder meer in Man in the Wilderness uit 1971 met de Ierse acteur Richard Harris in de titelrol. De nieuwe versie van Iñárritu doet alle vorige verfilmingen meteen vergeten. Vanaf de sfeervolle openingsbeelden (Glass en zijn zoon waden door een mistig, overstroomd bos), die herinneren aan de visuele poëzie in The New World van Terrence Malick (één van onze favoriete regisseurs), voel je dat Iñárritu meer op het oog heeft dan een doorsnee avonturendrama en op zoek gaat naar de existentiële dimensie in de verhouding tussen mens en natuur. In dat opzicht ligt The Revenant in het verlengde van de avontuurlijke romans van de Amerikaanse schrijver Jack London, zoals The Call of the Wild en White Fang. Net zoals in de boeken van London, fungeert de natuur in The Revenant als een extra personage; een personage dat bovendien nog wreder en genadelozer is dan de opportunistische sociopaat Fitzgerald. Adembenemend mooi, maar letterlijk en figuurlijk ijskoud en onverschillig voor menselijk leed, vormen de onherbergzame winterlandschappen de grootste vijand van Glass terwijl hij probeert te overleven door restjes vlees van dierenkarkassen te eten. Op een ijskoude nacht slaapt hij zelfs in het karkas van een dood paard om niet te bevriezen. 

The Revenant werd goeddeels gefilmd in Canada en Argentinië. De langdurige shoot in bikkelharde omstandigheden (waaronder vrieskou) vergde naar verluidt het uiterste van cast en crew. Maar het leverde wel oogstrelende beelden op, die van de film een visueel meesterwerk maken. De vermaarde Mexicaanse cameraman Emmanuel Lubezki (die ook achter de camera stond voor Birdman en The New World; lees ons biografische portret van Lubezki hier) filmde voor The Revenant onder meer besneeuwde bergen, uitgestrekte ijsvlaktes waarop de mens klein en nietig lijkt, en stille, ongerepte bossen waarin druppels dooiwater van boomtakken lekken als het tikken van een klok die aangeeft dat Glass zich misschien zou moeten verzoenen met de mogelijkheid dat zijn tijd gekomen is. Maar Glass wil léven. Zijn wraakzucht is het levensbloed van zijn overlevingsinstinct. 

Geweld

Hiermee zijn we meteen beland bij het tweede leidmotief in The Revenant: geweld. Net zoals de natuur in haar meest primitieve vorm gekenmerkt wordt door geweld als wezenlijk aspect in de cyclus van leven en dood, zo worden ook de levens van Glass en Fitzgerald getekend door geweld. Iñárritu maakt dit van meet af aan duidelijk met de lange, spannende sequentie waarin de blanke pelsjagers worden aangevallen door de Arikara-indianen. Die sequentie is briljant in beeld gebracht en maakt dankzij de knappe special effects een hyperrealistische indruk. De hypnotische cameravoering en bezwerende muziek geven de sequentie echter ook een surrealistische dimensie, die ons deed denken aan de bevreemdende, beladen sfeer in het fascinerende exploratiedrama Aguirre, der Zorn Gottes van Werner Herzog (bekijk de hele film hier) en in het briljante, visueel verbluffende anti-oorlogsepos Apocalypse Now van Francis Ford Coppola (één van onze favoriete road movies en één onze favoriete films tout court; bekijk een filmfragment hier); ook gewelddadige reizen naar The Heart of Darkness van mens en natuur. 

Iñárritu's artistieke aanpak komt ook tot uiting tijdens de dromerige flashbacks waarin Glass terugdenkt aan zijn indiaanse, door blanke soldaten vermoorde vrouw. Ze tillen The Revenant uit boven het genre van de klassieke western en boven de meeste traditionele overlevingsdrama's. 

The Revenant bevat ook surrealistische droomsequenties.

De gewelddadigste en meest memorabele sequentie in The Revenant is wellicht de sequentie waarin Glass wordt aangevallen door de grizzlybeer. Dankzij de geslaagde special effects (een combinatie van live-action-opnames en digitale computeranimatie) heb je als kijker het gevoel dat DiCaprio's huid écht door een beer aan stukken gereten wordt. 

Geweld roept morele vragen op. Bij sommige expeditiegenoten van Glass, zoals kapitein Henry en de jonge Jim Bridger, begint hun geweten te knagen wanneer zij uit zelfbehoud beslissen om Glass voor dood achter te laten. Alleen Fitzgerald lijkt geen last te hebben van zijn geweten. Geweld schijnt voor hem een natuurlijk attribuut te zijn; niet meer dan een praktisch instrument dat hij zonder veel omhaal gebruikt uit instinctief eigenbelang. Als zodanig staat Fitzgerald, net als de indianen op oorlogspad, gevaarlijk dicht bij de primitieve natuurkrachten die hem omringen, bedreigen en drijven. Net als Glass, is Fitzgerald een personificatie van pure overlevingsdrang. In dat opzicht hebben beide mannen meer met elkaar gemeen dan zij aanvankelijk beseffen.

Tom Hardy als John Fitzgerald.

Lichaamstaal   

Iñárritu doet de voormelde thema's niet op een belerende manier uit de doeken. Hij neemt gewoon zijn tijd (de film duurt ruim 2,5 uur) om het verhaal van The Revenant (vrij vertaald: de man die terugkeert uit de dood) voor zich te laten spreken; vooral met beelden, actie en muziek. Vandaar dat DiCaprio in zijn titelrol haast geen woord zegt en de overlevingsstrijd van Glass vooral uitbeeldt met lichaamstaal. Hij doet dat overigens met brio. Ook de andere acteurs zitten goed in hun rol, met een briljante vertolking van Tom Hardy als de ruwe slechterik Fitzgerald. 

Oscarmateriaal

Het zou ons niet verbazen mochten zowel Hardy als DiCaprio genomineerd worden voor een Oscar dankzij hun memorabele vertolkingen in The Revenant.

Hoewel DiCaprio in zijn carrière al vier keer een Oscarnominatie kreeg -voor zijn vertolkingen in What's Eating Gilbert Grape, The Aviator, Blood Diamond en The Wolf of Wall Street (bekijk de trailer hier), heeft de intussen 41-jarige acteur tot op heden nog geen enkele nominatie kunnen verzilveren. Misschien komt daar dit jaar eindelijk verandering, dankzij zijn doorleefde titelrol in The Revenant.

Kortom, The Revenant is een absolute aanrader: een unieke film die de avontuurlijke epiek van meeslepende frontierwesterns zoals Jeremiah Johnson van Sidney Pollack (ook één van onze favoriete westerns; bekijk de hele film hier) combineert met de visuele poëzie, pacifistische boodschap en existentiële diepte van antikoloniale avonturendrama's zoals Lawrence of Arabia van David Lean (een visueel meesterwerk dat behoort tot onze favoriete historische drama's, onze favoriete road movies en onze favoriete films tout court; bekijk de hele film hier), Aguirre, der Zorn Gottes, Apocalypse Now en The New World.

JN.

The Revenant (USA-2015): in de bioscoop vanaf 27 januari 2016.

Met: Leonardo DiCaprio, Tom Hardy, Will Poulter, Domhnall Gleeson en Forrest Goodluck.

Genre: western / avontuur / historisch overlevingsdrama / existentiële thriller

Klik op de oranje link voor de trailer: The Revenant - trailer