Portret.

Hollywood is niet meer bang van

Virginia Woolf

In 1926 liet de Engelse schrijfster Virginia Woolf zich in haar essay The Cinema geringschattend uit over films. Ze schreef: “Film lijkt een simpele, zelfs domme kunstvorm. Het oog registreert alles onmiddellijk en het brein, dat zich instemmend laat prikkelen, beperkt zich tot het passief gadeslaan van wat er gebeurt zonder zich te motiveren tot gedachten.” Woolf stond daarom ook erg sceptisch tegenover de verfilming van literaire werken. Volgens haar is het resultaat oppervlakkig en geestdodend. Zo schreef ze over de verfilming van Tolstojs beroemde roman Anna Karenina uit 1877: “Het brein kent Anna haast volledig van binnenuit -haar charme, passie en wanhoop-, terwijl de nadruk op het grote scherm op haar tanden, haar parels en haar fluwelen kleding ligt. Zo slingeren en rommelen we door de grote romans van deze wereld. We herleiden ze tot woorden met één lettergreep die door een ongeletterde scholier lijken neergekrabbeld te zijn. Een kus is liefde. Een gebroken stoel is jaloezie. Een grijns is geluk. En de dood is een lijkwagen.”

Onverzoenbaar?

Hollywood en Virginia Woolf: het lijken twee totaal verschillende, onverzoenbare werelden. De schrijfster had wellicht niet kunnen bevroeden dat haar romans ooit verfilmd zouden worden, laat staan dat zij zélf ooit, hoewel pas postuum, als een filmpersonage te zien zou zijn op het witte doek. Daar lijken zowel Woolf als haar boeken te poëtisch, te intimistisch, te intellectueel en te introvert voor. 

De Engelse regisseur Stephen Daldry dacht daar blijkbaar anders over toen hij in 2001 begon aan de verfilming van The Hours: een boek van de Amerikaanse auteur Michael Cunningham uit 1999, dat gebaseerd is op Woolfs roman Mrs. Dalloway uit 1925. Daldry had het bij het rechte eind, want The Hours deed het in de bioscoop verbazend goed. Pers en publiek waren laaiend enthousiast. De film won ruim 30 internationale filmprijzen, waaronder de Golden Globe voor beste film en een Oscar voor hoofdrolspeelster Nicole Kidman als Virginia Woolf.



The Hours gaat over drie vrouwen wier levens elk op hun eigen manier door de kracht van literatuur beïnvloed worden: 

- Virginia Woolf (Nicole Kidman), die Mrs. Dalloway begint te schrijven en kampt met depressies;

- Laura Brown (Julianne Moore), die ruim een kwarteeuw later de roman leest terwijl zij een abortus overweegt;

- en Clarissa Vaughan (Meryl Streep): een lesbische uitgeefster, wier leven anno 2001 even oppervlakkig lijkt als het titelpersonage in Mrs. Dalloway. 

Een boek (The Hours) over een boek (Mrs. Dalloway) dat verfilmd wordt (The Hours) tot een verhaal over de invloed van literatuur op ons leven. Niet onmiddellijk hapklaar Hollywoodmateriaal. En toch was het juist die meer gelaagde, bezonnen en bezielde dimensie die Woolf voor ogen stond toen zij in haar voormelde essay over cinema mijmerde over de naar eigen zeggen “metaforische” mogelijkheden van films: “Het lijkt me duidelijk dat de filmkunst talloze symbolen in haar greep heeft voor emoties die tot op heden nog geen uitdrukking konden vinden.” Woolf bedoelde daarmee vooral dat film zou moeten evolueren tot een medium dat het ontstaan en overbrengen van gedachten en gevoelens beter kan visualiseren. Daldry, die zijn sporen reeds verdiende met zijn filmmusical Billy Elliot (2000), had dat goed begrepen en heeft van The Hours een film gemaakt die niet alleen een postuum eerbetoon is aan een van ’s werelds grootste schrijfsters, maar ook bewijst dat Hollywood zijn publiek doorgaans schromelijk onderschat.

Trauma's

Virginia Woolf werd in 1882 in Londen geboren als dochter van twee boekenwurmen. Haar moeder maakte deel uit van de familie die de Engelse uitgeverij Duckworth Books bezat. En haar vader was een literair recensent die bevriend was met schrijvers zoals Henry James, Alfred Tennyson en George Eliot. De jonge Virginia werd thuis opgevoed door haar vader. Op middelbare leeftijd schreef zij daarover in een brief: “Kun je je mijn opvoeding voorstellen! Geen school, in eenzaamheid wegdromen tussen mijn vaders boeken, geen kans om keet te schoppen, te schelden, vulgariteiten te spuien, scènes te maken of jaloers te zijn!”

Virginia’s jeugd werd overschaduwd door een reeks traumatische gebeurtenissen. Ze werd seksueel misbruikt door haar halfbroer Gerald Duckworth. Haar moeder stierf toen Virginia nog een tiener was. Haar halfzuster Stella, die de plaats van haar moeder ingenomen had, overleed twee jaar later. Virginia's vader stierf in 1904 na een langdurige strijd tegen kanker. En toen twee jaar later ook haar broer Toby overleed, kreeg Virginia een zenuwinzinking.

Innerlijke monoloog

Na de dood van haar vader, verhuisde Virginia met haar zuster Vanessa en hun twee broers naar de Londense wijk Bloomsbury, waar ze de fameuze Bloomsburygroep zouden vormen: een literaire stroming die schatplichtig was aan de filosoof G.E. Moore en waartoe ook de schrijver E.M. Forster behoorde. In 1905 begon Virginia te schrijven voor de literaire bijlage van de krant The Times. In 1912 huwde ze met de politicoloog Leonard Woolf en drie jaar later publiceerde ze haar eerste boek: The Voyage Out. In 1919 verscheen Night and Day en in 1922 Jacob’s Room, een roman over de dood van haar broer Toby. Met The Lighthouse (1927) en The Waves (1931) bewees Woolf dat ze één van de belangrijkste vertegenwoordigers van het literaire modernisme was. Naar aanleiding van The Waves, wellicht Woolfs meest complexe roman, schreef The New York Times destijds dat Woolf niet zozeer in mensen geïnteresseerd was, maar veeleer in “de poëtische symbolen van het leven: de wisselende seizoenen, dag en nacht, brood en wijn, vuur en koude, tijd en ruimte, geboorte en dood en verandering.”

De eerste druk van Mrs. Dalloway.

In haar feministische essay Mr. Bennett and Mrs. Brown trok Woolf van leer tegen de wijze waarop haar mannelijke collega’s schreven en brak ze een lans voor een meer experimenteel taalgebruik waarin de innerlijke monoloog voorrang krijgt op de traditionele, rechtlijnige vertelwijze. Mrs. Dalloway, dat in 1925 verscheen, vormt de literaire neerslag van haar vernieuwende aanpak. De roman bevat weinig actie, maar des te meer gedachten en herinneringen die met elkaar verweven worden tot een groot, ingewikkeld en betoverend web van emoties. Andere werken van Woolf met feministische inslag zijn het in 1992 door Sally Potter verfilmde Orlando (1928), A Room of One’s One (1929), waarin Woolf de beroemde oneliner schreef “een vrouw moet geld en een eigen kamer hebben om fictie te kunnen schrijven”, en Three Guineas (1938).

Stemmen

Tijdens de Tweede Wereldoorlog namen Woolf en haar echtgenoot zich voor om zelfmoord te plegen indien de nazi’s Engeland zouden binnenvallen. De schrijfster heeft daar nooit op gewacht: ze pleegde op 28 maart 1941 zelfmoord door haar zakken vol stenen te stoppen en zichzelf te verdrinken in de Engelse rivier Ouse. In de afscheidsbrief aan haar man schreef ze: “Ik heb het gevoel gek te zullen worden. Ik kan niet verder in deze verschrikkelijke tijden. Ik hoor stemmen en kan me niet concentreren op mijn werk. Ik heb er tegen gevochten, maar kan niet langer vechten.”

JN.

The Hours (USA/Groot-Brittannië-2002): beschikbaar op dvd.

Met: Nicole Kidman, Julianne Moore, Meryl Streep en Ed Harris.

Genre: literair drama / biopic

Nicole Kidman,
opgemaakt als Virginia Woolf,
in The Hours.

Virginia Woolf.