Last Tango in Polen

Cold War  van Pawel Pawlikowski     ★★½

Losjes gebaseerd op de volatiele relatie tussen zijn eigen ouders, vertelt de Poolse cineast Pawel Pawlikowski (bekend van het Oscarwinnende drama Ida) in zijn nieuwe film Cold War (2018) -originele Poolse titel: Zimna wojna- het verhaal van de onmogelijke liefde tussen de Poolse pianist en componist Wiktor (gespeeld door Tomasz Kot) en de Poolse zangeres Zula (Joanna Kulig) tegen de achtergrond van de Koude Oorlog tussen het Oost-Europese communisme en het westerse kapitalisme. 

Tomasz Kot als Wiktor en Joanna Kulig als Zula.

Liefde in tijden van Koude Oorlog

Wiktor en Zula ontmoeten elkaar voor het eerst eind jaren 40 op het Poolse platteland, wanneer Zula deelneemt aan audities die Wiktor in Poolse dorpjes organiseert voor zijn nieuwe zang- en dansgezelschap met een traditioneel Pools repertoire. Wiktor wil de oude volksliedjes en volksdansen in het Poolse muzikale erfgoed behoeden voor teloorgang, maar tijdens haar auditie zingt Zula plots een mooi Russisch liefdesliedje. Wiktor is meteen in de ban van Zula en geeft haar een prominente plaats in zijn nieuwe ensemble.

Terwijl het gezelschap onder leiding van Wiktor rondreist tijdens een internationale tournee, die tot zijn ongenoegen gemanipuleerd en misbruikt wordt voor politieke propaganda ter meerdere eer en glorie van het communisme onder de repressieve Sovjetleider Jozef Stalin, beginnen Wiktor en Zula een moeizame, zelfdestructieve liefdesrelatie. 

Door de jaren heen spelen Wiktor en Zula elkaar verschillende keren kwijt om elkaar telkens weer terug te vinden, vermits zij niet mét elkaar maar ook niet zonder elkaar kunnen leven. Zo voeren zij in Berlijn, Parijs, Joegoslavië en uiteindelijk weer in Polen hun eigen Koude Oorlog met de wapens der Liefde: verleiding, verraad, jaloezie, verzoening, aantrekking en afstoting. Ook hun liefde voor muziek, met inbegrip van jazz, vormt een rode draad in hun relatie, waarbij de muzikale nummers op de soundtrack tot op zekere hoogte hun wisselende gemoedstoestand weerspiegelen.

Visueel verbluffende verwarring

Cold War wordt door de meeste filmrecensenten de hemel in geprezen en won zowel de prijs voor beste regie op het voorbije Filmfestival van Cannes als de Grand Prix voor beste film op het voorbije Film Fest Gent. Begrijpelijk, want Cold War is een visueel meesterwerk, dankzij:

- de oogstrelende zwart-wit fotografie (onder leiding van de Poolse cameraman Łukasz Żal), die herinnert aan oude filmklassiekers; 

- het knappe production design, die 'de tijd van toen' geloofwaardig tot leven wekt;

- en de doordachte synergie tussen de beelden en de muziek.

De sfeervolle openingsscènes op het Poolse platteland, waarin Wiktor en zijn assistente Elena (Agata Kulesza) luisteren naar de weemoedige, bitterzoete volksliedjes van door het Leven getekende Poolse boeren en boerinnen, zijn zonder meer briljant. En zo zijn er wel meer scènes in Cold War die op het vlak van fotografie, couleur locale en sfeerschepping bewondering afdwingen.

Waarom geven wij dan slechts 2,5 sterren aan deze film? Wel, ten eerste omdat het scenario ons als kijker niet voldoende inzicht en daardoor ook niet voldoende inlevingsvermogen in de gecompliceerde hoofdpersonages verschaft. Zula en Wiktor gedragen zich ten opzichte van elkaar jarenlang erg wispelturig en tegenstrijdig, terwijl de kijker vaak moet raden naar hun motivaties. 

We komen weliswaar te weten dat Zula in haar jeugd misbruikt werd door haar dronken vader, waarna zij hem neerstak met een mes: "He mistook me for my mother, so I used a knife to show him the difference." Die jeugdtrauma's bieden een mogelijke verklaring voor zowel Zula's kennelijke haat-liefde-verhouding met mannen als haar eigen dronkenschap in sommige scènes. Maar dit verklaart niet waarom zij zich jarenlang telkens weer tot Wiktor aangetrokken wordt. Wiktors jarenlange wispelturigheid ten opzichte van Zula is nog onduidelijker. Ik hoor u protesteren: zoek niet naar redenen, want de Liefde is nu eenmaal een raadsel. Ja, dat klopt: "L'amour est enfant de bohème: Il n'a jamais, jamais, connu de loi", klinkt het terecht in de opera Carmen van Georges Bizet. Of zoals de Franse filosoof Blaise Pascal scherpzinnig opmerkte: "Le coeur a ses raisons que la raison ne connaît point." Maar het repetitieve, stuurloze getrek en geduw dat de amoureuze perikelen tussen Wiktor en Zula kenmerkt deed ons na een tijdje zuchten van plaatsvervangende vermoeidheid: oké, jullie passen niet bij elkaar, dus laat elkaar gewoon met rust. Dat gevoel hebben wij nooit gehad bij het beklijvende existentieel-erotisch drama Last Tango in Paris van Bernardo Bertolucci uit 1972 (bekijk de hele film hier): ook een studie van de turbulente passie tussen twee stuurloze zielen, waarin die personages van Marlon Brando en Maria Schneider beter uitgewerkt zijn en beter vertolkt worden dan de personages van Tomasz Kot en Joanna Kulig in Cold War. Daarom geloven wij de onweerstaanbare, bijna dierlijke aantrekkingskracht tussen Brando's eenzame personage en Schneiders nieuwsgierige personage, terwijl wij ons bij Wiktor en Zula meer dan eens afvroegen: wat zien jullie eigenlijk in elkaar? En als je niet overtuigd bent van de liefde en passie tussen Wiktor en Zula, dan is het nog moeilijker om te geloven in hun wederzijdse onweerstaanbaarheid.    

Dat brengt ons bij een ander minpunt van Cold War: de vertolkingen van beide hoofdpersonages. In tegenstelling tot Brando (één van de knapste acteurs aller tijden en tevens onze favoriete acteur; bekijk één van zijn briljant vertolkte scènes in Last Tango in Paris hier), mist Tomasz Kot charisma en acteertalent voor zijn complexe rol van de innerlijk verscheurde Wiktor. Kot moet het aannemelijk maken dat Zula verliefd wordt en blijft op Wiktor, maar Kots Wiktor geeft vaak een vlakke, suffe en saaie indruk, waardoor dit personage minder overtuigt en minder boeit dan Brando's fascinerende personage in Last Tango in Paris en ook minder beklijft dan het personage van Daniel Day-Lewis (ook één van onze favoriete acteurs) in het historisch relatiedrama The Unbearable Lightness of Being van Philip Kaufman uit 1988 (dat zich ook afspeelt tegen de achtergrond van de Koude Oorlog). Joanna Kulig, die haar charisma en acteertalent reeds bewees in het Franse prostitutiedrama Elles (lees onze recensie hier), acteert verdienstelijk in Cold War, maar ook zij loopt als de grillige Zula letterlijk en figuurlijk verloren in het emotionele labyrint van haar personage en in de verwarrende narratieve structuur van het scenario.

Wat die narratieve structuur betreft, is Cold War weliswaar chronologisch gemonteerd, maar het verhaal bestaat uit verschillende hoofdstukken met telkens een plotse overgang naar een volgend hoofdstuk dat zich jaren later afspeelt. Dit zorgt voor grote hiaten in de plot en gaat dus ook ten koste van meer begrip in de karakterontwikkeling en motivaties van Wiktor en Zula.

Kortom, Cold War is een visueel verbluffende en bij momenten boeiende film, die bij ons echter niet voldoende empathie en sympathie met de hoofdpersonages kon losweken. Daarom maakt deze film op ons een al bij al wat afstandelijke, bijna kille indruk. Misschien was dat de bedoeling. De film heet niet voor niets Cold War. Maar van een romantisch drama over onweerstaanbare passie en onmogelijke liefde verwachten wij, behalve een Koude Oorlog tussen grillige geliefden, ook genoeg diepte en duidelijkheid op het vlak van karakter- en plotontwikkeling, zodat wij het ontstaan en de evolutie van die minnestrijd op waarde kunnen schatten en kunnen meeleven met de lotgevallen van de geliefden. En op dat vlak schiet Cold War te kort, waardoor deze film ons op de keper beschouwd vrij koud liet.

JN.

Cold War aka Zimna wojna (Polen/Frankrijk/Groot-Brittannië-2018): in de bioscoop sinds 31 oktober 2018.

Met: Tomasz Kot en Joanna Kulig.

Genre: romantisch drama / muziekfilm