Dikke miserie

 The Whale  van Darren Aronofsky     ★★½

Het oeuvre van de eigenzinnige Amerikaanse cultcineast Darren Aronofsky bevat een vaak terugkerend thema: zelfdestructie. Zijn aangrijpende en visueel verbluffende junkiedrama Requiem for a Dream (2000), waarmee Aronofsky voor het eerst internationaal doorbrak, focust op de nefaste gevolgen van zelfdestructieve verslavingen aan drugs, medicijnen en televisie. Het boeiende psychosociale sportdrama The Wrestler (2008) draait rond een voormalige professionele worstelaar die anabole steroïden consumeert en hard traint om een comeback te maken in de worstelring, hoewel dat vanwege zijn wankele gezondheid zijn dood zou kunnen betekenen. Black Swan (2010) is dan weer een fascinerende psychologische thriller over een jonge, ambitieuze balletdanseres die alles opoffert, zelfs haar geestelijke gezondheid, om de vrouwelijke hoofdrol te kunnen vertolken in een nieuwe opvoering van het veeleisende ballet Het zwanenmeer (lees onze recensie hier). Noah is Aronofsky's verfilming van het epische Bijbelverhaal over de destructieve Zondvloed die de mensheid over zichzelf afriep als een straf van God voor het verderfelijke gedrag van de mensen (bekijk de trailer hier). De psychologische horrorthriller Mother! (2017) is een allegorische parabel over de (zelf)destructieve wijze waarop de mens met Moeder Natuur omgaat (bekijk de trailer hier). En ook in zijn nieuwe film The Whale (2022) analyseert Aronofsky zelfdestructief gedrag: de ongezonde levensstijl van het mistroostige hoofdpersonage Charlie, die lijdt aan zeer zwaar overgewicht maar zich toch blijft overeten als gevolg van zijn dwangmatige en schijnbaar suïcidale vraatzucht.

Brendan Fraser maakt indruk met zijn veelzijdige
en doorleefde hoofdrol als de corpulente eenzaat Charlie.

Comfort food

Gebaseerd op een scenario van Samuel D. Hunter, naar diens eigen gelijknamige toneelstuk, is The Whale echter niet alleen een drama over de fysieke en psychosociale ravage die dwangmatige vraatzucht kan aanrichten, maar ook en vooral over de oorzaken van Charlie's zelfdestructieve eetstoornis: liefdesverdriet, rouw, schaamte, eenzaamheid, depressie en wroeging. 

Charlie (glansrol van Brendan Fraser) is een homoseksuele man van middelbare leeftijd, die lijdt aan obesitas en vanwege zijn extreme overgewicht nooit zijn appartement verlaat. Hij verdient zijn geld door online schrijfcursussen te geven, maar laat daarbij uit schaamte de videocamera van zijn laptop uitstaan om te vermijden dat zijn online cursisten zouden kunnen zien hoe ontzettend dik hij wel is. Charlie wordt thuis regelmatig verzorgd door de toegewijde verpleegster Liz (Hong Chau), met wie hij al jaren bevriend is. Maar voor het overige zit Charlie moederziel alleen in zijn appartement, waar hij zich volpropt met junk food en snoep terwijl hij urenlang vanop zijn sofa naar de tv staart. Liz waarschuwt hem dat hij vanwege zijn gevaarlijk hoge bloeddruk en ademnood dringend naar het ziekenhuis moet, maar daar wil Charlie niets van weten. Hij blijft zich bovendien volproppen met junk food. Alsof hij een Leegte wil vullen en eten zijn enige troost is. Hij was ooit getrouwd met Mary (Samantha Morton): een intussen drankzuchtige vrouw met wie Charlie uitsluitend nog telefonisch contact heeft om af en toe te vragen hoe het met hun rebelse 17-jarige dochter Ellie (Sadie Sink) gaat. Charlie heeft zijn dochter al negen jaar niet meer gezien en mist haar...

Hong Chau als Liz.

Eerlijk

The Whale begint veelbelovend als een eerlijk, compromisloos drama over de eenzaamheid en gezondheidsproblemen van een extreem zwaarlijvige man die zich in een vroeg graf aan het eten is. Dit doet denken aan Leaving Las Vegas: een bikkelhard alcoholismedrama uit 1995 van Mike Figgis, met Nicholas Cage in de briljante, Oscarwinnende hoofdrol als een tragische alcoholist die zich in een vroeg graf drinkt. 

Het realistisch ogende fat suit (dikmaakpak) en de protheses die Brendan Fraser tijdens de opnames van The Whale droeg, alsook Frasers briljante vertolking als Charlie zijn zo overtuigend dat je als kijker de indruk krijgt getuige te zijn van de lijdensweg van een échte zwaarlijvige man (in plaats van een acteur in een fat suit). Bovendien verleent Fraser een warme intelligentie en veelzijdige gevoeligheid aan Charlie, waardoor je als kijker, net als verpleegster Liz, met Charlie sympathiseert én uit bezorgdheid kwaad op hem wordt omdat hij tegen beter weten in slaaf blijft van zijn levensgevaarlijke vraatzucht. Frasers memorabele vertolking leverde hem terecht een Oscarnominatie op. 

Sadie Sink als de boze tienerdochter Ellie.

Deprimerend melodrama

Vanaf het moment dat Charlie's dochter Ellie haar intrede doet, verzandt The Whale echter in (melo)dramatische clichés. Zo is Ellie veeleer een karikatuur van een rebelse, verbitterde en cynische tiener dan een realistisch personage. Dat ligt zowel aan het scenario en de regie als aan de vaak geforceerde vertolking van Sadie Sink als Ellie. Hong Chau acteert wél overtuigend als Liz, en ook Samantha Morton overtuigt in haar bijrol van Charlie's ex-vrouw Mary. Maar ook zij worden door het scenario en de regie gedwongen in clichématige situaties en dialogen. De subplot over de jonge christelijke missionaris Thomas (Ty Simpkins), die met eigen problemen kampt en zijn leven een nieuwe wending wil geven door Charlie te helpen, verleent weinig meerwaarde aan de film en leidt daardoor af van de getroebleerde relatie tussen Charlie en Ellie. 

Bovendien is het geen pretje om als kijker van begin tot eind getuige te zijn van Charlie's miserie, vermits The Whale zich volledig afspeelt in zijn sombere appartement. Dat schept weliswaar een toepasselijke sfeer van claustrofobisch isolement, versterkt door de schaarse belichting, het bijna vierkante 4:3 beeldformaat en de neerslachtige muziek van Rob Simonsen, waardoor men als kijker deelgenoot wordt van de verstikkende eenzaamheid die kluizenaar Charlie ondergaat. Dit draagt in het hoofd en hart van de kijker bij tot empathie met Charlie's tragische situatie, maar het duurt wel erg lang alvorens Charlie's loodzware miserie een cathartische ontlading krijgt in de mooie, ontroerende slotscène.

In die slotscène, die de hele film meer betekenis en diepte verschaft, spelen verwijzingen naar de magistrale roman Moby Dick van Herman Melville een cruciale rol. Eerder in de film bleek reeds herhaaldelijk dat Charlie troost vindt in de lectuur van een beknopt essay over Moby Dick. Dit verklaart ook de filmtitel The Whale (De Walvis), want Moby Dick draait rond de jacht op de gelijknamige walvis door de obsessieve walvisjager kapitein Ahab, terwijl Charlie er vanwege zijn extreme overgewicht uitziet als een menselijke walvis. Bovendien is ook de ondertitel van Melville's voormelde roman The Whale. Wellicht staat ook kapitein Ahab symbool voor Charlie: net zoals Ahab geobsedeerd is door zijn jacht op zijn aartsvijand Moby Dick, die hij koste wat het kost wil doden, is Charlie geobsedeerd door zijn verlangen om zijn zware fouten uit het verleden goed te maken. Zelfs al kost hem dat al zijn geld, kan hij zich daardoor geen opname in het ziekenhuis veroorloven en tekent hij daarmee wellicht zijn eigen doodvonnis. Daarom staan kapitein Ahab én de walvis Moby Dick waarschijnlijk beiden symbool voor Charlie, vermits Charlie met zijn zelfdestructieve vraatzucht als het ware jacht maakt op zichzelf: hij haat zichzelf, zowel vanwege zijn fouten uit het verleden als vanwege zijn aan zichzelf te wijten transformatie tot een 'Walvis', en hij lijkt zich doelbewust dood te willen eten. Tevens lijkt kapitein Ahab ook symbool te staan voor Ellie, die kwaad is op haar "walgelijke" vader (De Walvis) en zelfs tegen hem roept: "Just fucking die already!". Haar jeugdtrauma's hebben van haar een haatdragende, wraaklustige en soms ronduit kwaadaardige tiener gemaakt, die boos is op de hele wereld en wier arrogantie in wezen een defensief masker is waarachter zij een door haar trauma's gevoed minderwaardigheidscomplex en zelfhaat verbergt. Als zodanig is Ellie, net als Ahab, de gevangene van haar eigen (zelf)haat, waaruit Charlie haar wil bevrijden. De lectuur van het essay over Moby Dick tijdens de slotscène verschaft meer duidelijkheid over Charlie's motieven en Ellie's eigen trauma's. 

Maar alvorens die slotscène begint, hebben we als kijker niet alleen Charlie's miserie en Ellie's wraaklustige bitterheid moeten verdragen, maar ook de problemen waarmee Liz, Thomas en Mary worstelen. Dat levert dus -spijts Charlie's goede inborst, de sporadische droge humor en het mooie open einde- een deprimerende film op. Dat was misschien de bedoeling, maar aangenaam is anders.

JN.

The Whale (USA-2022): in de bioscoop vanaf 8 maart 2023.

Met: Brendan Fraser, Sadie Sink,Ty Simpkins, Hong Chau en Samantha Morton. 

Genre: psychosociaal drama