La Vénus à la fourrure van Roman Polanski ★★½
Roman Polanski -een tot Fransman genaturaliseerde Pool van joodse komaf- is één van onze favoriete cineasten. Als een meesterverteller omvat zijn veelzijdige oeuvre schitterende films, zoals onder meer Repulsion (1965), Cul-de-sac (1966), The Fearless Vampire Killers (1967), Rosemary's Baby (1968), Chinatown (1974), The Tenant (1976), Tess (1979), Frantic (1988), Bitter Moon (1992), Death and the Maiden (1994) en The Pianist (2002). Met zo'n bewonderenswaardige filmografie hadden we ons aan iets beters verwacht dan Polanski's nieuwe film, die vanaf 21 mei bij ons op dvd en blu-ray disc uitkomt: een teleurstellende Franstalige verfilming van het nochtans boeiende Amerikaanse toneelstuk Venus in Fur van David Ives.
Een toneelstuk in een toneelstuk
Polanski's vorige film, de geslaagde komedie Carnage uit 2011 (lees onze recensie hier), is ook gebaseerd op een toneelstuk en speelt zich volledig af in een appartement. Zijn nieuwe film La Vénus à la fourrure (internationale Engelstalige titel: Venus in Fur) speelt zich eveneens af op slechts één locatie: een theater in Parijs, waar de Franse regisseur Thomas (gespeeld door Mathieu Amalric) wanhopig terugblikt op een dag van teleurstellende audities voor de vrouwelijke hoofdrol van het personage Vanda in zijn nieuwe, zelfgeschreven toneelstuk. Dat stuk is een adaptatie van de ophefmakende sadomasochistische roman Venus im Pelz (Venus in bont) uit 1870 van de Oostenrijkse schrijver Leopold von Sacher-Masoch, van wiens achternaam het begrip 'masochisme' afgeleid is (het begrip 'sadisme' verwijst naar de infame Franse libertijn en romanschrijver Markies de Sade). Wanneer Thomas op het punt staat het theater te verlaten, daagt plots een verleidelijke actrice op (gespeeld door Polanski's vrouw Emmanuelle Seigner), die toevallig niet alleen Vanda heet, maar tijdens haar auditie bovendien geknipt lijkt voor de titelrol in het toneelstuk. Terwijl Thomas en Vanda het stuk repeteren, waarbij hij in de huid kruipt van het masochistische mannelijke hoofdpersonage en zij zich uitleeft als de dominante meesteres, verloopt de werkelijkheid parallel aan het toneelstuk, waardoor de grens tussen schijn en zijn zodanig vervaagt dat de auditie zelf de allure krijgt van een tragedie... Polanski ensceneerde zijn op een toneelstuk gebaseerde film dus in een theater als een toneelstuk over een toneelstuk op het podium van de tragische liefde. Alleen de personages van Seigner en Amalric komen in beeld. Een toepasselijke maar gewaagde keuze, want hiermee beperkte Polanski zijn narratieve en visuele opties en kwam het gewicht volledig op de schouders van de tweekoppige cast terecht. Op de gevolgen daarvan komen we later terug, maar eerst wat meer over het verhaal van La Vénus à la fourrure.
Suprasensueel
Het toneelstuk van Thomas speelt zich af in 1870 (het jaar waarin de roman van Sacher-Masoch verscheen) en gaat (net als de roman) over ene Severin von Kusiemski: een man die op zoek is naar een vrouw die in de voetsporen zou kunnen treden van zijn Russische tante, die hem in zijn jeugd ooit billenkoek gaf met een tak terwijl hij op haar zwarte bontjas lag. "Niets is sensueler dan pijn en niets opwindender dan vernedering", zegt Severin bij monde van Thomas tijdens de auditie van Vanda. Severin (en Thomas?) is "een suprasensueel, een asceet van de wulpsheid". Enter Vanda von Dunajev: een mysterieuze vrouw die Severin kan bieden waar hij om vraagt, maar hem ook waarschuwt dat de vrouw die hij zoekt misschien wreder is dan hij aankan. Vanda omschrijft zichzelf als "een heiden: jong, mooi, rijk en genotzuchtig". Ze windt er geen doekjes om en geeft toe dat ze zich van een man ontdoet vanaf het moment dat deze haar gelukkig gemaakt heeft. Het zijn waarschuwingen in de wind, want Severin (en Thomas?) verklaart haar de liefde. Hij krijgt van Vanda één jaar om te bewijzen dat hij haar liefde verdient: door onafgebroken haar slaaf te zijn. Dat klinkt als muziek in zijn oren:
Severin: "Houdt u van me?"
Vanda: "Ik weet het niet."
Severin: "Doe iets om uzelf te overtuigen."
Vanda: "Hoe?"
Severin: "Door te doen wat alle geliefden doen: doe me lijden."
 |
Emmanuelle Seigner als Vanda en Mathieu Amalric als Thomas/Severin.
|
Feministisch?
En zo begint een erotisch spel van verlangen, verleiding, macht en onderwerping. Is dit spel een misogyne mannelijke fantasie, ontsproten aan het pornografische brein van een Oostenrijkse auteur die Venus im Pelz baseerde op persoonlijke ervaringen en Vanda modelleerde naar de schrijfster Fanny Pistor? Of integendeel een feministische parabel avant la lettre? Vanda beklaagt zich er immers over dat de samenleving slechts macht aan een vrouw verstrekt via de bemiddeling van mannen. Zij vraagt zich af wat er met de vrouw zou gebeuren wanneer ze een evenwaardige positie zou krijgen en dan volgens haar pas echt zichzelf zou kunnen worden. En in de roman zegt Severin over Vanda: "Die vrouw, zoals de natuur haar schiep en de man haar vandaag opvoedt, is de vijand van de man. Zij kan enkel zijn slaaf of despoot zijn, maar nooit zijn gezel. Dit kan zij alleen worden wanneer zij dezelfde rechten als hij heeft en zijn gelijke is op het vlak van opvoeding en werk."
 |
| Leopold von Sacher-Masoch en zijn muze Fanny Pistor met zweepje. |
Meester/slaaf-dialectiek
De gespannen verhouding tussen de seksen blijkt ook uit de wisselende dynamiek tussen Vanda en Severin/Thomas, waarbij het niet altijd even duidelijk is wie nu precies domineert of zich onderwerpt. Is het Vanda die de touwtjes in handen heeft wanneer ze de zweep hanteert? Of is het haar 'slaaf' die haar subtiel manipuleert? Net als in de beschrijving die de beroemde Duitse filosoof Hegel gaf van de complexe dialectiek tussen meester en slaaf, blijkt Vanda in haar rol van meesteres immers ook afhankelijk te zijn van haar slaaf om te kunnen domineren.
De wraak van Aphrodite
 |
Het schilderij Venus met spiegel van Titiaan (1555)
speelt een inspirerende rol in de roman Venus im Pelz
en toont de godin in een met bont afgezet gewaad. |
Zowel Polanski's film als het toneelstuk van Thomas en de roman van Von Sacher-Masoch tonen de extreme kantjes van de volatiele dynamiek in elke erotische relatie. Daarom is het vooral een verhaal over het duistere raadsel van de Liefde.
Vanda (zowel het film- als roman- en toneelpersonage) had wellicht alles op voorhand gepland. Zij is in wezen Aphrodite: de antieke Griekse godin van de liefde, die bij de Romeinen Venus heette en die in de gedaante van Vanda wraak komt nemen op Severin (en Thomas?) omdat hij eerder had weerstaan aan haar goddelijke verleiding. Volgens Thomas waarschuwt de roman van Sacher-Masoch ons dat we onze verlangens moeten wantrouwen. Nee, corrigeert Vanda, de boodschap is: maak een godin niet kwaad!
Wisselvallig
Polanski gebruikte enkele fijne vondsten in zijn verfilming, zoals geluiden op de soundtrack die de gefingeerde acties op het podium tastbaar maken: je ziét geen kopje koffie wanneer de zenuwachtige Severin/Thomas het bevend aanbiedt, maar je hoort het wel trillen op een onzichtbare ondertas. Toch slaagt de ervaren meesterverteller Polanski er deze keer niet echt in om de kijker te betoveren. Daarvoor is de mise-en-scène, het camerawerk, de montage en de kostumering gewoon te saai. Dit is een film die staat of valt met de twee acteurs.
 |
| Roman Polanski (links) op de set van La Vénus à la fourrure. |
Emmanuelle Seigner is perfect gecast als Vanda. De rol van manipulatieve meesteres is haar op het lijf geschreven en herinnert aan Seigners charismatische en veelzijdige vertolking in Polanski's meeslepende, sadomasochistische liefdesdrama Bitter Moon. Haar tegenspeler Mathieu Amalric presteert in La Vénus à la fourrure echter ondermaats: soms doet hij aan overacting, dan weer mist hij intensiteit, waardoor de film nooit echt van de grond komt. Wegens dit gebrek aan evenwicht en chemie tussen beide acteurs, mist ook de humor zijn doel. De mooie muziek van Alexandre Desplat is een pluspunt, maar gaat verloren in het wisselvallige geheel. Hoe jammer voor een film waarvan het boeiende scenario zoveel poëzie in petto had, zoals onderstaand gedicht over het mooie masochisme van de liefde:
A la Vénus à la fourrure
Aimer et être aimé...
O
quel ravissement
Pourtant plus fort,
Plus beau encore
Est ce tourment
Qui
me consume
Le baiser de cette femme,
Dont je suis le jouet,
L'esclave
misérable,
Servile,
Le marche pied,
Ma déesse,
Ma dictature,
Ma Vénus à la
fourrure
De dvd en blu-ray disc van La Vénus à la fourrure liggen vanaf 21 mei in de Belgische winkelrekken.
JN.
La Vénus à la fourrure aka Venus in Fur (Frankrijk/Polen-2013): beschikbaar op dvd en blu-ray disc vanaf 21 mei 2014.
Met: Emmanuelle Seigner en Mathieu Amalric.
Genre: erotisch drama / romantiek / tragikomedie
